Diện Mạo Kiến Trúc Phật Giáo Cho TPHCM

Trong Bối Cảnh Đất Nước Độc Lập Thống Nhất?

Minh Thạnh

http://sachhiem.net/TONGIAO/tgM/MinhThanh10b.php

28-July-2013

... đến thập niên 2000, với việc trả lại một số cơ sở của đạo Ca tô La Mã được trưng dụng trước đây, diện mạo đạo Ca tô La Mã ở trung tâm TPHCM có chiều hướng khôi phục. Vì vậy, vấn đề điều chỉnh diện mạo kiến trúc tôn giáo cho khu vực trung tâm TPHCM trở nên bức thiết. Trong đó, phương án xây dựng một ngôi chùa lớn ở khu trung tâm mở rộng của TPHCM là khu đô thị mới Thủ Thiêm có thể nhìn thấy từ trung tâm TPHCM hiện tại (đại lộ Nguyễn Huệ, Hàm Nghi, Bến Bạch Đằng, quảng trường Mê Linh) là phương án khả thi hơn cả. (MT)

 

Bài 3- Những Cố Gắng Điều Chỉnh

Ghi Nhận Tiếp Một Thực Trạng

Trong bài viết trước, chúng ta đã thấy quan điểm quy hoạch trung tâm thành phố Sài Gòn của thực dân Pháp. Đó là quan điểm thượng tôn giáo quyền đạo Ca tô La Mã, đặt biểu tượng kiến trúc giáo quyền đạo Ca tô La Mã lên vị trí cao nhất thành phố, trên kiến trúc biểu tượng chính quyền.

Phần đầu của bài viết này vẫn tìm hiểu vấn đề theo hướng như trên, để đưa tới người đọc ý thức cần phải điều chỉnh quy hoạch đô thị Sài Gòn của thực dân Pháp, tạo một diện mạo kiến trúc tôn giáo mới cho TPHCM hôm nay, diện mạo đa tôn giáo, hài hòa tôn giáo, đoàn kết tôn giáo.

Theo Wikipedia Tiếng Việt, khi xây dựng nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, 3 địa điểm đã được đề nghị:

“- Trên nền Trường Thi cũ (nay là góc đường Lê Duẩn và Hai Bà Trưng, tức vị trí tòa Lãnh sự Pháp).

  • Ở khu Kinh Lớn (tại vị trí nhà thờ cũ, nay thuộc đường Nguyễn Huệ).
  • Vị trí hiện nay”

Cũng mục từ nói trên ghi nhận: “điều rất đặc biệt là nhà thờ không có vòng rào hoặc bờ tường bao quanh”.

Việc loại bỏ hai địa điểm đề nghị ở trên và việc chọn địa điểm như hiện nay cho thấy ý đồ của thực dân Pháp biến nhà thờ Đức Bà thành trung tâm thành phố Sài Gòn. Nếu xây ở hai vị trí đầu, nhà thờ Đức Bà Sài Gòn chỉ nằm trên những đại lộ, có một mặt tiền (vị trí thứ hai) hoặc 3 mặt tiền (vị trí đầu tiên, nay là Tòa Lãnh sự Pháp).

Thực dân Pháp quy hoạch nhà thờ Đức Bà Sài Gòn ở vị trí hiện nay là đặt nhà thờ Đức Bà ở trung tâm một quảng trường, chung quanh là đường giao thông công cộng. Việc không có tường rào đã biến nhà thờ này thành một tượng đài tôn giáo khổng lồ.

Cấu trúc đó là cấu trúc một xóm đạo. Việc quy hoạch vị trí nhà thờ Đức Bà Sài Gòn của thực dân Pháp biến trung tâm Sài Gòn (khu lõi quận 1 và quận 3 hiện nay) thành một xóm đạo. Cấu trúc đò là nhà thờ chính giữa, các công sở, trường học, tu viện, khu thương mại, khu dân cư… bao quanh.

Đại lộ Norodom, nơi tập trung các công sở lớn của thành phố Sài Gòn, dẫn vào Dinh Toàn quyền Đông Dương, dinh Norodom, lại nằm ở phía đuôi sau nhà thờ. Thời đó, đến Sài Gòn từ cảng ở bờ sông, phải vòng quanh nhà thờ, rồi mới đến dinh Norodom hoặc các công thự trên đại lộ Norodom.

Quy hoạch đô thị theo cấu trúc xóm đạo, với nhà thờ chính tòa ở tâm điểm,  có thể thấy ở nhiều đô thị khắp cả nước như Thủ Dầu Một, Nha Trang, Vũng Tàu, Bà Rịa, Long Xuyên…, và ở những nơi khác trong TPHCM, như nhà thờ Ngã Sáu Chợ Lớn (là nhà thờ địa phương).

Nhà thờ Ngã Sáu - Chợ Lớn

Thu nhỏ lại, mỗi khu dân cư ở khu Hố Nai, Gia Kiệm… đều theo cấu trúc này.

Quy hoạch đô thị trung tâm Sài Gòn theo kiểu xóm đạo của thực dân Pháp tạo một bộ mặt kiến trúc một thủ đô với chính quyền mà phía sau các chính khách, tướng lãnh viễn chinh là các cố đạo. Chế độ Ngô Đình Diệm là sự tiếp tục của hình thức chính quyền này, với giám mục Ngô Đình Thục càng ra sức củng cố vị trí trung tâm của nhà thờ Đức Bà đối với Sài Gòn bằng cách dựng tượng “Đức Mẹ Hòa Bình” và đặt tên quảng trường theo tên tượng Đức Mẹ, là quảng trường Hòa Bình. Quảng trường này không phải chỉ là diện tích phía trước nhà thờ, mà gồm cả toàn bộ diện tích chung quanh nhà thờ. Nối với đại lộ Thống Nhất (tên trước năm 1975) dẫn vào Dinh Độc Lập, mặc nhiên đây là quảng trường trung tâm Sài Gòn.

Những Nỗ Lực Điều Chỉnh

Quy hoạch kiến trúc như thế đối với Sài Gòn đã làm người dân thành phố Sài Gòn bất bình. Những cố gắng điều chỉnh tình trạng như thế đã có từ trước năm 1975. Bài viết đầu tiên đã nhắc tới việc chính quyền Sài Gòn, sau khi lật đổ Diệm Nhu, đã quy hoạch một khu đất lớn làm Việt Nam Quốc Tự. Sau đó, Chủ tịch Ủy Ban Hành pháp Trung ương Chế độ Sài Gòn là tướng Nguyễn Cao Kỳ ủng hộ việc xây chùa Vĩnh Nghiêm trên đường Công Lý (tên trước năm 1975). Việc hình thành trung tâm Quảng Đức vào thời gian giữa thập niên 1960 cũng là cố gắng đưa Phật giáo vào khu trung tâm, từng bước xóa bỏ diện mạo một đô thị Sài Gòn theo đạo Ca tô La Mã.

Vị trí của chùa Vĩnh Nghiêm, với ngôi tháp cao, trong quá trình xây dựng đã được dư luận báo chí Sài Gòn lúc đó đánh giá cao, vì khách đến Sài Gòn từ sân bay Tân Sơn Nhất sẽ trông thấy một biểu tượng Phật giáo khi đi vào thành phố. Tuy nhiên, cố gắng này chỉ có mức độ điều chỉnh hạn chế thực trạng mà chúng ta đang nói (1).

Cố gắng điều chỉnh quan trọng thực trạng một diện mạo một thành phố Sài Gòn theo đạo Ca tô La Mã là việc đổi tên công trường Hòa Bình, đặt theo tên bức tượng Đức Mẹ, thành “Công trường Kennedy”. Việc này chỉ có ý nghĩa tinh thần, nhưng rất quan trọng, vì nó nằn trong đợt đổi tên các địa danh trong thành phố Sài Gòn có liên quan đến chế độ Ngô Đình Diệm, như đổi tên đại lộ Ngô Đình Khôi thành đại lộ Cách Mạng, đại lộ Nhân Vị thành đại lộ Trần Hoàng Quân. Cái tên Công trường Hòa Bình được xem là dính líu với chế độ Diệm và màu sắc Ca Tô La Mã nên cũng bị xóa bỏ trong dịp này (1964).

Sau đó, vai trò trung tâm của công trường Kennedy được đặt lại. Báo chí Sài Gòn chỉ trích việc lễ đài quốc khánh chế độ Sài Gòn được dựng ở mặt phía sau nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, coi đây là vấn đề kỷ niệm ngày lật đổ chế độ Sài Gòn bằng một cuộc lễ có bối cảnh như thế thì thật không ổn. Lấy lý do 2 cao điểm là tháp chuông nhà thờ Đức Bà và tháp Viba Bưu điện trung tâm có thể là cao điểm đánh dấu tọa độ pháo kích (điều đã xảy ra vào năm 1966), cuộc duyệt binh Ngày Quân lực chế độ Sài Gòn đã được các tướng lãnh quân đội Sài Gòn đề xuất dời ra đường Trần Hưng Đạo. Như thế, quân đội Sài Gòn khi diễu hành không phải đi ngang mặt sau của nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, tránh được hình thức cuộc lễ tổ chức “trong xóm đạo”, dưới bóng nhà thờ. Lễ Ngày Quân lực chế độ Sài Gòn năm 1973 đã được tổ chức theo hướng tránh khu trung tâm tôn giáo nhà thờ Đức Bà (2).

Diện mạo kiến trúc Sài Gòn những năm đầu sau 1975 vẫn cơ bản như trước, nhưng yếu tố đạo Ca tô La Mã đã có sự điều chỉnh bằng việc đặt tên mới cho quảng trường trước nhà thờ Đức Bà và chuyển đổi chức năng sử dụng nhiều cơ sở của đạo Ca tô La Mã.

Sau năm 1975 cấu trúc xóm đạo khu trung tâm Sài Gòn đã bị bước đầu xóa bỏ bằng việc quảng trường trước nhà thờ Đức Bà được đổi tên thành quảng trường Công xã Paris.

Đây là một điều chỉnh rất quan trọng dù là chỉ có tính chất tinh thần, đối ứng trước mắt, chưa đi vào thay đổi kiến trúc.

Công Xã Paris ở Pháp

Việc chọn tên Công xã Paris đặt cho quảng trường trước nhà thờ Đức Bà Sài Gòn là một việc làm rất có ý nghĩa. Công xã Paris là một sự kiện lịch sử, mà tinh thần chính là lật đổ sự thống trị của giáo quyền đạo Ca tô La Mã ở nước Pháp. Do sự quan trọng của nó, chúng tôi xin đi sâu vào sự kiện này.

Giáo sư Đỗ Đức Hiểu, tác giả quyển “Văn học Công xã Paris” (nhà xuất bản Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1978) đã viết như sau về tinh thần đối kháng giáo quyền đạo Ca tô La Mã của Công xã Paris:

Sau khi hủy bỏ cái công cụ vật chất của Nhà nước cũ, Công xã đập tan cái công cụ tinh thần của chế độ tư sản là nhà thờ. Ngày 2 tháng tư, công xã công bố pháp lệnh tách Giáo hội khỏi nhà nước, bãi bỏ ngân sách về việc thờ cúng; các tài sản của nhân dân bị nhà thờ cướp đoạt, được trả lại cho quốc gia; các giáo sĩ sẽ sống ẩn dật bằng của bố thí như những thánh tông đồ trước kia của họ. Nhà trường được giải thoát khỏi mọi ảnh hưởng của tôn giáo và mở rộng cửa đón con em của nhân dân lao động. Tượng Chúa Jesus và tượng Thánh mẫu bằng vàng, bạc treo ở nhà trường “xúc phạm đến tự do tín ngưỡng”, cần bỏ đi và gửi đến Sở đúc tiền. Nếu việc đập tan bộ máy nhà nước không gặp cản trở gì lớn- bởi vì chính phủ và mọi nhân viên của nó đã trốn khỏi Paris – thì việc thực hiện Pháp lệnh về Nhà thờ vấp phải sự phản ứng kịch liệt, có khi điên cuồng, của các giáo sĩ phản động kéo lê cái áo dài đen thảm đạm khắp hang cùng ngõ hẻm để vận động chống lại Công xã và dò xét tình hình. Bọn thầy tu ấy lợi dụng tình trạng đói rét của Paris, dưới chiêu bài đi quyên và phân phát áo quần và bánh mì cho trẻ em, tuyên truyền phản cách mạng, nhằm gây hoang mang và làm nhụt ý chí của quần chúng. Một số trở thành gián điệp và tay sai của Versailles. Song, hết sức cảnh giác và dũng cảm, phụ nữ Paris không cho bọn gián điệp đội lốt thầy tu ấy “làm việc phúc”. Người phụ nữ gánh vác tất cả; họ dõng dạc nói: “Chúng tôi có đầy đủ những khả năng để làm việc ấy”. Nhà thơ Vermesch ca ngợi sự thắng lợi của Công xã trong công cuộc “phi nhà thờ hóa” trong mọi lĩnh vực của đời sống nhân dân; xiềng gông tôn giáo đè nặng lên châu Âu từ hai nghìn năm nay, bị vứt bỏ:

Và chúng ta thét lên trong gió lộng trên trời:

Thánh thần đã chết: đây con người.”

Như thế, đặt tên quảng trường nhà thờ Đức Bà Sài Gòn là Công xã Paris là một cách điều chỉnh tinh thần quy hoạch đô thị của thực dân Pháp một cách cứng rắn, quyết liệt, thông minh và nhiều ý nghĩa.

Trong hướng điều chỉnh như vậy, việc điều chỉnh chức năng một số cơ sở vật chất của đạo Ca tô La Mã ở 2 phía đông và tây của trung tâm TPHCM, biến nó thành cơ sở giáo dục khoa học công hữu cũng góp phần vào việc điều chỉnh diện mạo một thành phố theo đạo Ca tô La Mã. Mật độ tu viện, trường học của đạo Ca tô La Mã tại trung tâm TPHCM trở nên thưa hơn, khiến giảm bớt dáng vẻ tôn giáo Ca tô La Mã cho thành phố.

Tuy vậy, đến thập niên 2000, với việc trả lại một số cơ sở của đạo Ca tô La Mã được trưng dụng trước đây, diện mạo đạo Ca tô La Mã ở trung tâm TPHCM có chiều hướng khôi phục.

Vì vậy, vấn đề điều chỉnh diện mạo kiến trúc tôn giáo cho khu vực trung tâm TPHCM trở nên bức thiết. Trong đó, phương án xây dựng một ngôi chùa lớn ở khu trung tâm mở rộng của TPHCM là khu đô thị mới Thủ Thiêm có thể nhìn thấy từ trung tâm TPHCM hiện tại (đại lộ Nguyễn Huệ, Hàm Nghi, Bến Bạch Đằng, quảng trường Mê Linh) là phương án khả thi hơn cả.

Chúng tôi, từ cương vị một công dân TPHCM, tiếp tục hướng về những vị tu sĩ yêu nước, yêu thành phố quê hương trong Ban Trị sự Phật giáo TPHCM.

MT

<= Loạt bài cùng đề tài

____________________

(1) Có lẽ do ủng hộ xây chùa Vĩnh Nghiêm, nên vị tướng này được thờ trong chùa Vĩnh Nghiêm với một bức ảnh lớn.

(2) Có thể xem hình ảnh tư liệu trên You Tube.

(3) Đỗ Đức Hiểu: Thi pháp hiện đại – Một số vấn đề lý luận và ứng dụng, nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2012, trang 188. 

 

(Nếu danh sách dưới đây báo lỗi, xin bấm
http://sachhiem.net/TONGIAO/tgM/MinhThanh10b.php)


Các bài cùng tác giả

 ▪ Mắt xích cải đạo tu sĩ trong tiến trình cải đạo tín đồ Phật giáo - Minh Thạnh

Tiền và việc cải đạo tín đồ Phật giáo - Minh Thạnh

“Lập lờ đánh lận”… ông trời! - Minh Thạnh

Một nhà sư thương tiếc, tưởng niệm kẻ bách hại PG - Minh Thạnh

Lửa đã cháy ở Mỹ Đình, bao giờ lan đến Quán Sứ? - Minh Thạnh

Đóng diễn lại phim tư liệu Bồ tát Quảng Đức tự thiêu? - Minh Thạnh

Họa sĩ “tâm linh” Vi Vi đã vẽ “Phật” như thế nào? - Minh Thạnh

“Diễn biến hoà bình” đối với Phật giáo hay “mìn” nghệ thuật? - Minh Thạnh

Diện Mạo Kiến Trúc Phật Giáo Cho TPHCM - Minh Thạnh

Cải Đạo: Trên Sân Mỹ Đình Và Sóng Truyền Hình Quốc Gia - Mnh Thạnh

Kiến Trúc Phật Giáo Cho TPHCM -Những Cố Gắng Điều Chỉnh - Minh Thạnh

Trần Chung Ngọc - Người tạo bước đột phá trong tiến trình chấn hưng Phật giáo - Minh Thạnh

Làm Sao Để Có Được Sách Của GS. Trần Chung Ngọc - Minh Thạnh

Cành Mai Và Cây Thông Trong Tâm Tư Của Thầy Giác Tâm - Minh Thạnh

Khía Cạnh Triết Học Của Cuộc Ném Bom Dinh Độc Lập 1962 Trong Quan Hệ Với Pháp Nạn 1963 - Minh Thạnh

Ai Cho Phép Tổ Chức Noel Trong Trường Học? - Minh Thạnh

Trung tâm Đức Mẹ Núi Cúi mở rộng, Công giáo hóa Quốc lộ 20? - Minh Thạnh

Phật Tử và Cộng Đồng Mạng Lên Tiếng Về một số trường lớp vi phạm Điều 19 Luật Giáo Dục h - Minh Thạnh

Chủ Nghĩa Diệm Mới - Dẫn Đạo Ba Cuộc Tập Kích Truyền Thông - Minh Thạnh

Não Trạng “Sợ Công Giáo” Trong Giới Cầm Bút Đã Có Từ Những Năm 1980? - Minh Thạnh

Vụ Mồ Tập Thể: Đạo Vatican “Phản Đòn” Chính Quyền Canada, Thấp Thoáng Mục Tiêu “Đánh Đổ” Thủ Tướng - Minh Thạnh

VATICAN: Cường Quốc Ngoại Giao và “CHURCH OF SPIES”? - Minh Thạnh

Hoan Nghênh Và Cảm Ơn Trang Mạng “Sách Hiếm” Đăng Bài Từ Facebook “Minh Thạnh” - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Đạo Vatican Mưu Toan Thay Đổi Chính Quyền Nicaragua? - Minh Thạnh

Giáo Hoàng Vatican Và Tổng Thống Ukraina “Lợi Dụng” Lẫn Nhau? - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Từ Thiện Và Cải Đạo 200 Ngàn Người Tây Tạng, Gồm 60 Tu Sĩ Phật Giáo - Cư sĩ Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Ky Tô Hữu Lại Giết Nhau - Lực Lượng Công Giáo Hành Động Theo H.Y. Casaroli - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Vatican Càng Lộ Mặt Là Một Bên Của Cuộc Chiến Thiên Chúa Đông/Tây - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Vatican Lo Ngại Cho “Giáo Hội Nhà Nước” Ở Ukraina. - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Ky Tô Hữu Lại Giết Nhau - Các Học Giả Vatican Bây Giờ Viết Y Như Minh Thạnh - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Nắm Quyền Tuyên Úy Và Lên Dây Cót Tinh Thần Quân Đội UKRAINA - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Triết Học Kant Và Việc Kéo Dài Chiến Sự Ukraina? - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Cuộc Ác Chiến Giữa Hai Đức Mẹ Vatican Và Matxcơva - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Ky Tô Hữu Lại Giết Nhau - Bàn Về Đức Mẹ “Chiến Lược” Và Đức Mẹ “Chiến Thuật” - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Các Câu Hỏi Về “Thư Kêu Gọi Cầu Nguyện” Của Tổng Giáo Phận Hà Nội. - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY]- Chỉ Trích Minh Thạnh, Youtuber Thanh Long Vlog Đã Xúc Phạm Giáo Triều Rôma, Các Thánh Tử Đạo - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Video Youtube Của Vietcatholic News Hung Tợn Chưa Từng Có. - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Tại Sao Chính Quyền Vatican Thèm Khát Quan Hệ Ngoại Giao Và Đưa Giáo Hoàng Đến Việt Nam? - Bài 1 - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Tại Sao Vatican Thèm Khát Quan Hệ Ngoại Giao... Bài 3 - Cầu Nguyện Cho Một Hoạt Động Chính Trị - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Vatican Thèm Khát Quan Hệ Ngoại Giao: Bài 4 Câu Hỏi Về Cụm Từ “Đại Diện Đức Thánh Cha Tại Vi - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Bài 5: Cách Mà Chính Quyền Vatican Sử Dụng Sứ Thần Cho Hoạt Động Lật Đổ, Trường Hợp Ukraina - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Tại Sao Vatican Thèm Khát Quan Hệ Ngoại Giao ...Bài 6: Bí Mật Quanh Chức Vụ Đại Diện Thường Trú V - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Rước Chúa Trên Đường Phố Trung Tâm Một Thành Phố Lớn - Bài 2 - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Tại Sao Chính Quyền Vatican Thèm Khát ..Bài 7 - Giai Đoạn Quyết Định - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Tại Sao Chính Quyền Vatican Thèm Khát ... - Bài 8: Đối Với Giáo Dân Nước Sở Tại, Đại Diện Giáo Ho - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Tại Sao Chính Quyền Vatican Thèm Khát ... Bài 9: Những Điểm Chính Quyền Vatican Cam Kết Nhìn Từ Học Th - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Rước Chúa Trên Đường Phố Trung Tâm Một Thành Phố Lớn: - Bài 3 Ngày 19/ 6/1988: Ngày Casaroli Chọn - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Tại Sao Chính Quyền Vatican Thèm Khát ... - Bài 10: Chính Quyền Vatican Và “Chiếc Cũi” Bị Nhốt/Tự Nh - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Tại Sao... -Bài 11: Bí Ẩn Đàng Sau Dự Thảo “Quy Chế Hoạt Động Và Văn Phòng Đại Diện Thường Tr - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Tại Sao... -Bài 12: Chính Quyền Vatican Có Thể Chuyển Sang Tấn Công Hung Hăng... Việt Nam Nên Chú Ý Phá - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Quân Cờ Ba Lan Dưới Bàn Tay Của Học Thuyết Casaroli [Bài 1: Hệ Quả Chống Cộng, Chống Liên Xô Để - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Quân Cờ Ba Lan.. Bài 2: Điện Kremlin Xem Nhẹ Mối Nguy Hiểm Từ Chính Quyền Vatican - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Chính Quyền Vatican Tưởng Thưởng Phong Hồng Y Cho Hình Mẫu Quan Chức Lật Đổ - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Ukraina, Ba Lan Triệu Đại Sứ Chính Quyền Vatican Đến Để “Mắng Mỏ” Giáo Hoàng? - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Đại Hội Giới Trẻ: Phức Cảm Hành Động (Catholic Action) - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] - Đại Diện Thường Trú Của Quốc Gia Vatican? Tại Sao Có Chức Vụ Này? - Minh Thạnh

Có Giám Sát Được Tiền Các Nhà Thờ Thu Trong Lễ Hội Phục Sinh Năm Nay? - Minh Thạnh

[VATICANOLOG] Linh Mục Phát Biểu Gian Dối Trên Đài RFI Về Chức Danh “Đại Diện Thường Trú” Của Chính Quyền Va - Minh Thạnh

[VATICANOLOGY] Quan Hệ Giữa Vaticanese Với Người Dân Nước Sở Tại Là… “Ngoại Giao Nhân Dân”? - Minh Thạnh

Thấy Gì Qua Thư Của Giáo Hoàng Gởi Vaticanese Việt Nam - Minh Thạnh


▪ 1 2 >>>

 

Trang Tôn Giáo