|
05 tháng 5, 2009
|
Ông Hoàng Khoa Khôi đã từ trần ngày 9.4.2009 tại bệnh viện Roguet (Clichy, Paris), thọ 92 tuổi.
Lễ hoả táng cử hành lúc 15g ngày thứ năm 16.4.2009 tại Crématorium, nghĩa trang Père-Lachaise (cổng Gambetta, Métro Gambetta).
Đang ngồi trong nhà Nhật Tuấn tại Saigon, được anh đoc tin qua
Internet rồi cho tôi biết, ông Hoàng Khoa Khôi đã qua đời.
Vẫn biết ông mang bệnh già cả chục năm nay, đã đến lúc phải vào bệnh
viện…Mà tôi cũng đã biết mấy ngày nay ông không nói năng gì được, cho
nên mới nghe tin, tôi có ý mừng cho ông, ra đi xuông sẻ…Nhưng trong lòng
cũng chen nỗi lo, rằng không biết đám tang ra sao, vì ông chỉ còn một
người con gái ruột, chị Ly, còn thân nhân đều ở xa. Tôi chưa nghĩ phần
mình, đã mất mát một người bạn vong niên, qúy mến đã lâu.
***
Anh Nguyên Ngọc có lần đề nghị tôi viết một bài chủ đề về tình
bạn…Tôi trả lời, khó biết chừng nào. Nhiều người đã tưởng là bạn, sau
rồi không phải. Nhiều người đã tưởng là thân, sau rồi chỉ là sơ mà thôi.
Đấy chưa kể lọai bạn ăn uống, lợi dụng, phản phúc. Thời hậu chiến tại
Nhật, để khôi phục lại gía trị đạo đức xã hội, Đạo diễn Ozu làm nhiều
phim về tình người. Một phim có câu nói làm tôi nhớ mãi, khi ông bố muốn
tự hi sinh, tống đi cô con gái hiếu thảo, cho cô có gia đình riêng. (Cô
chỉ muốn trông nom bố suốt đời, không chịu lấy chồng). Khi con sắp ra
đi, để tránh cho con lo sợ, ông ta nói, “Hạnh phúc hôn nhân không có
ngay, con ạ. Phải rèn luyện…Có khi mất 5 năm, mất 10 năm, rồi nó mới
đến.”
Rèn Luyện? A! Ý này cũng có thể áp dụng trong tình bạn được: Tình bạn
cũng phải thử thách, phải rèn luyện…5, hay 10 năm…Nhưng mà, sao nhiều
người gặp ông Khôi chưa lâu, lại vẫn qúy mến? Hay ông là người
Trotskyist? (Những người Trotskyist bị sát hại tàn nhẫn cả từ phía Tư
sản Quốc gia, lẫn Tư bản, cả từ Cộng sản Stalinien đến Đế quốc…). Nếu
vậy, thì chỉ có lòng thương hại là đủ, sao còn có lòng qúy mến? Tôi cũng
biết nhiều người Trotskyist…Nhưng không phải ai cũng gây được cảm tình
sâu xa, cùng mến tiếc…khi nghe tin có người qua đời, như ông Hòang Khoa
Khôi.
“Nỗi phiền muộn và Lòng sót thương” (Chagrin and Pity) là bộ 3 phim
tài liệu của Pháp với chủ đề cuộc Kháng chiến chống Đức, tôi mới được
xem gần đây. Phim cho tôi hiểu thêm quy luật lịch sử, và thêm cảm thông
hoàn cảnh ông Khôi đã sống qua giai đoạn ấy thế nào. Bọn Tư sản
chống-Cộng, bon cộng tác với Hit-le (Petain là đại diện), bọn Stalinien
(Đảng Cộng sản Pháp) đều coi Tơ-rốt-kít tệ hơn kẻ thù, đều muốn tận diệt
hết những ai theo đường lối Trotsky. Ngay trong hàng ngũ Kháng chiến
cũng phân ly, làm cho xã hội Pháp bị chiếm đóng đầy những nghi kị. Vẫn
có người tư sản phè-phỡn với Phát xit, vẫn có người sống mái với quân
thù…Gây ra sự phân hóa cùng cực trong một xã hội thiếu ăn, sa đọa, cùng
khổ. Lực lượng kháng chiến ở Pháp lúc ấy (cũng như ở Việt Nam đồng thời)
nòng cốt vẫn là công nhân, nông dân. Những giai cấp thiệt thòi nhất ấy,
lại là lực lượng chính chống ngoại xâm ! Có khác gì những người Lính Thợ
Việt Nam tại Pháp? Ngay trong hoàn cảnh như thế, ông Khôi bí-mật gia
nhập phái Trotsky tại một ngôi làng nhỏ ở miền bắc nước Pháp.
“Comment Vaincre Le Fascisme” , của Leon Trotsky là cuốn sách đầu tiên
ông tặng tôi hồi mới quen, có lẽ là lời gửi gấm. Mãi đến khi ông qua
đời, nay tôi mới hiểu được ngầm ý của ông. Phải, trong khi Roosevelt còn
ngần ngừ với Hitler, trong khi Stalin còn tin tưởng sự Hòa hiếu với Đức,
trong khi Đại sứ Mỹ tại Anh là Joseph Kennedy còn muốn hợp tác với
Hitler, trong khi Nguyễn Khắc Viện còn muốn mộ người đi Đức, thi Trotsky
lại là người đầu tiên lên án Phátxít ! Thế nhưng, Trotskyism vẫn lại là
chữ bí-mật nhất, bị che-dấu nhiều nhất, bị vu-khống trắng trợn nhất, bị
các học gỉa chống Cộng tránh-né nhiều nhất…Vậy mà ông Khôi nỗ lực liên
tục, lên tiếng về phong trào Macxit chính thống này, không ngưng nghỉ.
Để đối phó với những người Stalinien, ngay trong hàng ngũ Đệ 4 Quốc
tế cũng có đã có sự phân ly. Max Shachtman chả hạn, đòi chống cả
Nga-Xoviet vì căm thù Stalin, điều đó, đã đưa đến sự đoạn tuyệt với
Trotsky, là rạn nứt lớn nhất…Nhắc lại chuyện này với tôi, ông chỉ phát
biểu, “Anh Shachtman có điều đã không bao giờ hiểu nổi, là Trotsky dù bị
Stalin vu khống, còn giết cả nhà Trotsky, nhưng Trotsky chỉ giữ quyền
phê bình đường lối Stalinien, mà vẫn bảo vệ thành quả cách mạng Nga
trước sự tấn công của Đế quốc!”. Trong hàng ngũ Đệ 4 Việt Nam cũng thế,
cũng có người đòi chống Đảng Cộng Sản Stalinien đến cùng (vì Đảng này đã
giết hại Tạ Thu Thâu, Phan Văn Hùm cùng hàng trăm chiến sĩ Trotskyist
khac), những người như thế đã bác bẻ gay gắt ý kiến của ông Khôi. Thế mà
ông vẫn ôn tồn, “Chúng ta nên có ý kiến khác nhau, nhưng không vì thế mà
đoạn tuyệt nhau! “
Thế còn những người Quốc Gia chống-Cộng thì sao?”. Tôi hỏi, “…Đối phó
thế nào?”. Ông trả lời, “Chúng ta làm cách mạng cho cả họ nữa, nếu họ
hiểu ra là Tư sản cũng không phục vụ quyền lợi cho tiểu tư sản bao giờ.”
Ông quê quán ở Nam Định, đã cư ngụ cùng khu nhà với các lãnh tụ (sau
này) của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhưng gia đình ông chỉ muốn ông thôi
học, về quê, trông nom cơ nghiệp, đã rắp ranh cưới vợ cho ông…Vì thế ông
tình nguyện, đi sang Pháp. “Nếu không đi”, ông cười, “Biết đâu tôi đã
chẳng theo các ông Đặng Xuân Khu, Lê Duẩn…”. Tiếc là khi trực tiếp nghe
lời tâm sự về thời thanh niên ông kể, tôi đã không nghĩ đến chuyện ghi
chép chi tiết, vì nếu có, sẽ cùng các bạn khác khai thác được rất nhiều
chuyện thú vị.
Nhưng, điều thú vị nhất đối với ông, làm chính ông nhắc lại đến 2
lần, vẻ mặt sáng rỡ, là, “Rất hãnh diện Việt Nam đã có phong trào Đệ Tứ
!” Và, “Lần đầu tiên trên thế giới mà Đệ 3 và Đệ 4 đã hợp tác, chỉ có ở
Việt Nam”; “Cũng như phong trào Công Binh tại Pháp (trên 2 chục ngàn
người) là phong trào do Đệ Tứ tổ chức, đã hoạt động hữu hiệu”. Và, “Tổ
chức Đệ Tứ Quốc tế Việt Nam đã linh động, không nhờ cậy một ai, mà lớn
nhất thế giới trong Phong trào Giải Thực (Giải ách Thực dân – từ ngữ
thập niên ‘40)”. Lại nữa, “Đã chiến đấu giành Độc lập, dám chống trả Đế
quốc Pháp lẫn Mỹ…có tiếng vang to lớn, so với Nam Dương, Thái, Tích Lan,
Miến, Trung Quốc…Tất nhiên, so cả với Nga Xô nữa!”
Ông quen biết nhiều thành phần, bạn nói tiếng Pháp đã đành, bạn Việt
trẻ già gì cũng lắm…(Ông Khôi già yếu, cả chục năm nay chỉ ngồi nhà, sao
mà quen biết nhiều thế?). Thế nào cũng sẽ có người viết kỷ niệm về ông.
Tôi không muốn là một trong những người đầu tiên. Sở dĩ có bài viết này,
vì sau 1 tuần ở Việt Nam gặp nhà văn Nhật Tuấn, khi trở lại Hoa Kỳ,
chúng tôi nói chuyện qua phone…Lúc nhắc tới đám tang ông Khôi, thì tác
gỉa “Đi Về Nơi Hoang Dã” vừa cười, vừa la, vừa hét trong ống nói rằng,
“Tơ-rốt-kít bị vùi dập thế, chẳng mấy người biết đầu đuôi, nay ông Hoàng
Khoa Khôi vừa qua đời…,” sao mà, “…Còn sợ gì?...Mà không lên tiếng đôi
lời?”.
Anh Nhật Tuấn có lẽ là người cuối cùng mà ông Khôi kết bạn, tôi nghĩ
thế, trước khi ông từ giã cõi đời vài tháng. Hai người dù chưa gặp mặt,
chỉ mới tiếp xúc qua phone, nhưng anh lại là chứng nhân cho suy nghĩ của
tôi, cho tôi thấy lý do nào ông Khôi được nhiều người, thuộc nhiều thành
phần qúy mến: Khi tôi đề nghị ông gửi sách cho Nhật Tuấn, ông tỏ ý rất
vui mừng (có lẽ niềm vui lớn nhất cua ông mà tôi được biết, là mỗi khi
có ai muốn đọc sách của Tủ Sách Nghiên Cứu), và sốt sắng đòi gửi lập
tức…Nhưng ngay sau đó, ông cứ hỏi đi hỏi lại, và băn khoăn mãi…là,
“Liệu gửi sách, anh ấy ...có bị làm phiền không?”
***
Tôi cho rằng, tận đáy lòng, ông bao giờ cũng nghĩ tới người khác
trước khi làm bất cứ việc gì…
Và phải chăng, đó chính là lý do làm cho bất cứ ai đã từng tiếp xúc
với ông, cũng đem lòng qúy mến?
Tháng 4 năm 2009.
http://www.diendan.org/nhung-con-nguoi/hoang-hoa-khoi/
Hoàng Khoa Khôi chết rồi.
Chàng là một người trung thực hiếm hoi mà tôi may mắn được gặp. Hết sức chung thủy với chính mình, đồng chí (Đệ tứ) và bạn. Kiên định, nhưng cởi mở, hiếu khách và tử tế với mọi người bất kể từ chân trời chính trị nào ghé tới nhà chàng.
Chàng đi vào đời từ hoàn cảnh cực khó khăn : thông ngôn cho lính thợ, rồi đào ngũ để tranh đấu cho tổ quốc và lý tưởng của mình, mọi tri thức đều phải tự học, với bạn, đồng chí, sách vở và người đời. Thế mà chàng hiểu biết Marx hơn mấy quan lại CS ở Ziao Chỉ Quận và Paris rất nhiều. Chí ít, chàng đã sống và chết như một người CS có niềm tin, tri thức và đạo đức, biết tôn trọng người suy nghĩ khác mình.
Một mẫu người càng ngày càng hiếm.
Tôi không nghĩ như chàng về thời cuộc đã qua cũng như trong phương pháp suy luận. Nhưng có lúc tôi "ghen" chàng : trong cuộc bể dâu hỗn loạn, chàng đã sống được một kiếp sống đẹp1. Thế thì, ở tôi, bạn còn rất trẻ, chưa thể ra đi hoàn toàn, vĩnh viễn. Vậy, tôi, kẻ hậu sinh, không từ biệt bạn nhé.
2009-04-10
Phan Huy Đường
1 "...la conscience dans son appel à soi-même pose l'exigence du bien dans l'action, du vrai dans la connaissance, et du beau dans l'achèvement des processus vécus. Par là, la conscience fait du monde naturel un monde humain, valable pour l'homme."
Một ý tưởng của Trần Đức Thảo, một đối thủ xưa của Hoàng Khoa Khôi.
Cùng tác giả:
Sự sụp đổ các Đông Âu: Sự hình thành và biến dạng (Vũ Huy Quang)
Sự sụp đổ Đông Âu: Lòng ái quốc và chủ nghĩa Cộng sản (Vũ Huy Quang)
Tưởng nhớ ông Hoàng Khoa Khôi (Vũ Huy Quang)
Tưởng niệm một nhà cách mạng Trung quốc (Hoàng Phàn-Tây /Vũ Huy Quang dịch)
Tưởng Niệm Đinh- Bài Thơ Không Hi Vọng Được Công Bố (Vũ Huy Quang)
Vài góp ý về “Nội chiến” (Vũ Huy Quang)
Văn Nghệ và Chính Quyền (Vũ Huy Quang)
Vũ khí thay đổi nếp sống xã hội & lịch sử tại Nhật (Vũ Huy Quang)
Đọc "Tổ quốc ăn năn" của Nguyễn Gia Kiểng