 |
13 tháng 6, 2008
|
Tuổi Trẻ - Năm 1931, sau khi khởi nghĩa
Yên Bái thất bại, 525 tù nhân Việt Nam bị bắt đày đi
Côn Đảo, sau đó bị đày biệt xứ sang Guyane thuộc
Pháp và giam tại một trong những nhà lao ở Cayenne,
gọi là nhà lao An Nam. Gần 80 năm qua, sự kiện đó
dường như ít còn được mấy ai nhắc đến nữa.
Vừa qua, có mặt tại Guyane nhân dịp
VN phóng vệ tinh Vinasat-1, phóng viên Tuổi Trẻ
đã tìm đến nhà lao An Nam, vùng đất khổ sai của
nhiều tù nhân biệt xứ người Việt trước đây. Con cháu
những cựu tù ái quốc năm xưa lần đầu tiên có dịp nói
về cội nguồn của mình.
Từ khi lên kế hoạch sang Guyane để
đưa tin sự kiện VN phóng vệ tinh Vinasat-1, tôi cứ
ám ảnh làm sao tìm lại được con cháu của những người
tù khổ sai đi đày ở đây từ năm 1931, sau khởi nghĩa
Yên Bái. Những tưởng mọi chuyện không thể, vì gần 80
năm đã qua…
Những người Việt ở Guyane
Trong cơn mưa như trút nước, tôi
đứng tại địa điểm quan sát dịch chuyển tên lửa
Ariane-5 chở vệ tinh Vinasat-1 ra đến bãi phóng, bất
chợt nghe ai đó hỏi bằng tiếng Pháp: "Ông là người
Việt à?". Hóa ra là một nhân viên an ninh của Trung
tâm không gian Kourou từ xa quan sát các nhà báo
đang tác nghiệp. Đó là một người đàn ông đứng tuổi,
da hơi ngăm đen, trong ánh mắt ông hiện lên nét mừng
rỡ. "Đúng thế. Chào ông", tôi trả lời. "Tôi tên là
Trân Van Cân", ông ta phát âm không dấu, song cũng
phát âm được chữ "â”, "Cha tôi, ông nội tôi là người
Việt. Tất cả đều tên là Trân Van Cân". Thật mừng rỡ!
Một trong những "đối tượng tìm kiếm" của tôi đây
rồi.
Và ông đưa tôi đi gặp những người
Việt ấy. Họ sống rải rác ở Guyane. Họ tự giới thiệu
là con cháu của những tù nhân biệt xứ năm xưa. Bác
sĩ Kim, một bác sĩ chuyên khoa dạ dày - đường ruột,
sinh sống ở Guyane từ tám năm qua, nồng hậu tiếp đón
tôi trong nhà ông. Ông cho biết: "Ở đây có nhiều
người mang họ tên Việt, song da thì đen và không nói
được một từ tiếng Việt. Hỏi họ, họ chẳng nhớ gì về
gốc gác Việt của mình. Họ là con cháu của các tù
nhân thuở trước".
Bác Vũ, một chuyên gia nông nghiệp
quốc tịch Pháp về hưu, sang Pháp cùng gia đình từ
thời Ngô Đình Diệm, sau này dọn sang Guyane, cũng
nói: "Họ không biết nhiều về gốc gác Việt. Song cũng
có một số người tết đến là đón tết Việt". Ông Nghĩa,
chủ một nhà hàng ở Kourou, kể: "Mỗi năm, chúng tôi
đều tổ chức đón tết. Cũng có những người da đen họ
Việt đến ăn tết cùng chúng tôi".
Không chỉ có 525 tù nhân biệt
xứ!
 |
|
Tài liệu của nhà sử học
Marchal về các tù nhân yêu nước Việt Nam |
Đầu tháng 3-2008, lục lọi trên các website của Pháp
tìm tài liệu chuẩn bị cho chuyến đi Guyane, bất ngờ
tôi tìm được không ít tài liệu về việc có đến 525 tù
nhân người Việt đi đày sang nhà lao Guyane năm 1931,
sau khi khởi nghĩa Yên Bái thất bại trước đó một
năm. G.Marchal, một nhà sử học Pháp, có lưu lại trên
website của mình bức ảnh chụp tài liệu sau:
"Chủ nghĩa dân tộc và nổi dậy ở
Đông Dương.
- Các nhóm cực đoan nổi lên tại các
xứ bảo hộ của Pháp ở Đông Dương.
- Tháng hai, đồn binh Yên Bay nổi
dậy, ném bom trong các phố phường Hà Nội. Cuộc thử
sức đẫm máu này thất bại trong trứng nước và các nhà
dân tộc chủ nghĩa bị bắt sau đó bị gửi ra Côn Đảo.
- Quan toàn quyền e sợ một cuộc nổi
dậy mới, đã quyết định tống các phần tử khuynh đảo
đến một vùng đất xa thẳm. Tháng 4-1931, 525 tù chính
trị Đông Dương xuống tàu sang Cayenne".
Tôi gửi thư điện tử cho nhà sử học
G. Marchal hỏi thăm về con số 525 tù chính trị Đông
Dương này, một tháng sau nhận được câu trả lời vắn
tắt: "Danh sách các tù nhân này hiện đang lưu tại
văn khố ở Aix-en-Provence. Đường mòn đến nhà lao An
Nam đã được san ủi và đánh dấu mũi tên". Chìm đắm
trong mớ thông tin mới tìm ra về "hậu khởi nghĩa Yên
Bái" và nhà lao Guyane, tôi cứ đinh ninh rằng những
tù nhân biệt xứ VN đầu tiên sang Guyane là vào năm
1931, cho đến khi gặp ông Trần Văn Cân ở bãi phóng
tên lửa Ariane:
- Ông năm nay bao nhiêu tuổi?
- Tôi sinh năm 1948.
- Có phải cha ông đã sang đây vào
khoảng những năm 1930 không?
- Không, vì cha tôi sinh năm 1922 ở
Guyane này. Ông nội tôi, cũng tên Trân Van Cân, phải
đến đây trước đó. Đến lúc nào thì tôi không biết,
chỉ biết rằng sau đó ông lấy bà nội tôi rồi sinh ra
cha tôi năm 1922.
Chợt nhớ lại một tài liệu của Pháp
ghi rằng vào cuối thế kỷ 19 đã có những tù chính trị
người Việt bị đưa sang Guyane. Trần Văn Cân bằng
xương, bằng thịt trước mặt tôi là con cháu của những
người tù ái quốc người Việt đầu tiên đi đày biệt xứ
ở Guyane này, từ cuối thế kỷ 19, trước cả khởi nghĩa
Yên Bái. Nếu đúng như ông Cân nói, nhà lao An Nam đã
"đón" tù nhân VN từ trước năm 1931, và ở đó sẽ không
chỉ là mảnh đất khổ sai của 525 tù nhân người Việt.
|
Khởi nghĩa Yên Bái
Ngày 26-1-1930, tại Mỹ Xá
(Nam Sách, Hải Dương), hội nghị đại biểu
toàn quốc của Việt Nam Quốc dân đảng quyết
định khởi nghĩa đồng loạt ở một số tỉnh Bắc
kỳ vào đêm 9 rạng ngày 10-2-1930. Do quá
trình chuẩn bị gặp nhiều trắc trở, Nguyễn
Thái Học quyết định hoãn ngày khởi nghĩa đến
15-2. Nhưng ở nhiều địa phương, khởi nghĩa
vẫn bắt đầu vào đêm 9 rạng 10-2. Nơi nổ súng
đầu tiên và quyết liệt nhất là Yên Bái (do
đó có tên gọi chung là khởi nghĩa Yên Bái).
Ở Yên Bái, Phú Thọ, nghĩa
quân chiếm một số nơi nhưng không giữ được,
ngay sáng 10-2 bị dập tắt. Ở Hà Nội chỉ kịp
tạo ra một số vụ nổ bom ở sở cảnh sát, sở
mật thám... Ở Kiến An, Hải Dương, mãi đến
ngày 15-2 mới nổi dậy, chiếm được Vĩnh Bảo
(Hải Dương) và Phụ Dực (Thái Bình), nhưng
không đánh chiếm được Phả Lại, Hải Dương.
Khởi nghĩa Yên Bái thất bại, những người
lãnh đạo chủ chốt (Nguyễn Thái Học, Nguyễn
Khắc Nhu, Phó Đức Chính, Đoàn Trần
Nghiệp...) bị bắt và bị kết án tử hình.
(Nguồn: Từ điển
Bách khoa Việt Nam) |
DANH ĐỨC
Giám đốc văn khố lưu
trữ tỉnh Guyane nói: "Một số tù nhân sau này ra
trại, sống tập trung thành khu người Đông Dương, lập
gia đình với người bản xứ thường là người da đen, họ
không còn nguyên thủy nữa".
Nội Dung Toàn Tập:
Kỳ 1:
Con cháu các tù nhân biệt xứ
Kỳ 2:
Những số phận lưu lạc
Kỳ 3:
Đường vào nhà lao
Kỳ 4:
Hương khói giữa rừng Amazon
Kỳ 5 :
Vượt ngục về nước tiếp tục đấu tranh
Kỳ 6:
Từ Thái Bình đến Guyane
Kỳ 7:
Cuộc đày ải giữa đại dương
Kỳ 8:
Tranh đấu trong rừng già
Kỳ 9:
Một kiếp thề ghi với nước non
Kỳ 10:
Nghĩa quân Đề Thám đi đày ở Guyane
Kỳ 11:
Con đường xương máu
Kỳ 12:
Hãy gìn giữ dòng máu Lạc Hồng
Kỳ 13:
Chúng tôi đã đến đây