|
26 tháng 5, 2010 |
Làng cổ Bích La- Quảng Trị
- vùng đất “Địa linh,nhân kiệt”, “lò đúc hiền tài,nôi sinh sĩ tử”!
- quê hương Tổng bí thư Lê Duẫn và nhiều nhân tài khác của đất nước.
Trong khu miếu thờ cổ kính tại làng Bích La đông (xã Triệu Đông tỉnh Quảng
Trị) có một số bản Thần phả, Sắc phong từ đầu triều Nguyễn được dân làng
lưu giữ cẩn thận. Tuy nhiên đây là những cổ vật bằng chữ Hán nên cũng ít
người biết tường tận. Năm 2005, ông Lê Nguyễn Lưu, nhà nghiên cứu Hán nôm ở
Huế đã đọc và dịch bản Thần phả : ”Quảng Trị tỉnh, Triệu phong phủ, Bích
La xã, khai khẩn tôn thần sự trạng”, đây là cứ liệu lịch sử quý hiếm
giúp cho hậu thế biết thêm về nguồn gốc hình thành ngôi làng cổ kính nổi
tiếng này.
Phiên âm: Hoan châu Hoa Duệ nhân, cẩn thực trung hậu, tinh thông binh
pháp. Lê triều Thống Nguyên niên gian, hoạn cư Chánh Chưởng Trung Tể. Thì nhân
Mạc Đăng Dung tiếm quyền, cô tiên lĩnh mệnh Lê triều cai trị Tân Bình Thuận hóa
đẳng xứ, hãn ngự Chiêm Thành. Chiêu mộ dân khẩn hoang điền, lập tổng xã, định
thổ tù. Duy thời tùy tòng thập tứ hộ: Cai tổng bá Lê Cảnh Sắc, Lê Văn Tài, Lê Bá
Hỉ, Lê Phúc Thiện, Lê Đức Dũng, Dương Đình Cống, Nguyễn Thọ Bình, Lê Thế Toản,
Lê Trọng Mưu, Trần Hửu Dực, Phan Định, Phạm Xuân Dương, Hồ Tất, Đặng Xương. Cử
Thuận Hóa y xứ kiến lập xã hiệu, danh viết Hoa An xã (ngụy Huệ cải Hoa La, kim
triều cải Bích La, phân vi tứ giáp: Đông, Trung, Nam, Hậu) Cập kỳ thu phục cố
cương, ứng nghĩa luận công, ích kỳ tri lược, tầm phụng tứ Ích Trí đại tự, phong
Doãn Lộc hầu. Cáo lão quy nông, gia tặng viết Chí Đức Đại thần.
Kị: Chính nguyệt sơ tứ nhật. Bản xã tộc hội trí Hà Dương Hoa châu thổ
nhất khoảnh tục xích nhất mẫu dĩ cung kị lạp hương hỏa chi nhu.
Mộ táng tại bản xã Hà Dương xứ Cồn Đua chi địa, tọa Giáp sơn Canh hướng.
Thiên sơn hoàn củng, thủy thủy lai triều. Vạn đại anh hùng, tử tử tôn tôn kế kế
thừa thừa vinh hoa phú quý.
Dịch nghĩa: Ngài người xã Hoa Duệ, xứ Hoan Châu, tính
cẩn thận, thành thật và trung hậu, thông thạo phép dùng binh. Khoản niên hiệu
Thống Nguyên nhà Lê, ngài làm Chánh Chưởng Trung Tể. Bấy giờ, Mạc Đăng Dung lộng
quyền, cho nên ngài vâng mệnh triều Lê vào cai quản xứ Tân Bình- Thuận Hóa để
phòng chống Chiêm Thành. Ngài chiêu mộ dân lưu tán, khai khẩn ruộng hoang, lập
thành tổng xã, dẹp yên địa phương. Đi theo Ngài có 14 hộ: Cai tổng bá Lê Cảnh
Sắc, Lê Văn Tài, Lê Bá Hỉ, Lê Phúc Thiện, Lê Đức Dũng, Dương Đình Cống, Nguyễn
Thọ Bình, Lê Thế Toản, Lê Trọng Mưu, Trần Hửu Dực, Phan Định, Phạm Xuân Dương,
Hồ Tất, Đặng Xương.
Tại nơi đây của xứ Thuận Hóa, ngài lập xã hiệu, đặt tên là xã Hoa An (thời
Ngụy Huệ đổi gọi là Hoa La, đến triều hiện nay đổi là Bích La, chia làm bốn
giáp: Đông, Tây, Nam, Hậu) Kịp đến khi thu lại đất cũ, xét công lao ứng nghĩa,
khôn ngoan mưu lược, Ngài được ban tặng hai chữ lớn “Ích Tri”, phong tước Doãn
Lộc hầu, vì cớ già cả xin về làm ruộng được gia tặng “Chí đức đại thần”.
Giỗ ngày mồng 4 tháng Giêng. Các họ trong xã nhóm họp, lấy một mẫu đất bồi
xứ Hà Dương sung làm nhu phí giỗ chạp.
Mộ chôn tại đất Cồn Đua xứ Hà Dương trong xã, tọa Giáp, hướng Canh, núi non
quanh quất, sông nước chầu về, anh hùng muôn thuở, con con cháu cháu giàu sang
nối truyền không dứt. (Lê Nguyễn Lưu đọc và dịch).
Thần phả không ghi niên đại nhưng có thể xác định di bản này được lập đầu triều
nhà Nguyễn nhiều khả năng là dưới triều vua Thiệu Trị. Căn cứ vào Thần phả thì
quan Chánh Chưởng Trung Tể dưới triều vua Lê Chiêu Tôn niên hiệu Thống Nguyên
(1522- 1527) là hậu duệ dòng học Lê Mậu phát sinh từ đầu đời nhà Lê (Hậu Lê) ở
xã Hoa Duệ, tổng Mỹ Duệ, huyện Hoa Xuyên tỉnh Nghệ An (Nay là xã
Cẩm Duệ thuộc huyện Cẩm Xuyên tỉnh Hà Tĩnh). Hiện ở xã Cẩm Duệ còn
di tích lịch sử văn hóa của tỉnh Hà Tĩnh là Tháp Cẩm Duệ, một công trình
kiến trúc bằng đá có quy mô lớn được xây dựng từ thời vua Lê Lợi là nơi nhà vua
cấp đất để xây mộ phần cho quan thái giám Lê Am (Lê Mậu Am) quê Cẩm Duệ được
phong tặng “Thần tổ Tiền đô Thái giám Huyền quan, Bản hửu Lê tướng công Triệu
cơ Thận đức Anh tranh Hiển Ứng Đại vương, tước Gia tăng Đoan tức Trung Đẳng
Thần”. Vì vậy Tháp Cẩm Duệ còn được gọi là “Am Tháp”.
Trong khuôn viên Am
Tháp còn có mộ phần 2 người em ruột của Lê Am cũng là những vỏ quan có công lớn
dưới triều Lê Lợi. Lê Am còn được phong là Phúc thần đương cảnh Thành hoàng
làng Phương Cai (Mỹ Duệ). Hàng năm đến ngày 26 tháng 6 âm lịch dân Mỹ Duệ vẫn
đến Am Tháp cúng tế Lê Am. Cẩm Duệ chính là nơi nguồn gốc phát sinh
dòng họ Lê Mậu[Theo tài liệu của Sở Văn hóa- Thông tin- Bảo tàng Hà Tỉnh thì
đã từng có 3 danh nhân họ Lê ở Bích La- Quảng Trị về thăm Cẩm Duệ, dâng hương tại
Am Tháp. Đó là:
1- Tham tri bộ Lễ Tiến sĩ Lê Bá Thoại (ngày17/3/1901- năm
Thành Thái thứ 13)
2- Thượng thư bộ Lễ, Phó bảng Lê Trinh (
9/7/1905- Thành Thái năm thứ 17).
3- Tổng Bí thư Lê Duẫn ( ngày 4/4/1979).
Năm Lê Chiêu Tôn lên ngôi (1522) cũng là năm Mạc Đăng Dung đã
thâu tóm quyền lực, vua Lê chỉ là bù nhìn. Quan Chánh Chưởng Trung Tể “họ Lê
(Thần phả không nói rõ tên húy, hiện Ngài được biết dưới 2 tên: theo sách khảo
cứu Tháp Cẩm Duệ do Sở Văn hóa Thông tin Bảo tàng Hà Tỉnh biên soạn năm 2003 thì
quan Chánh Chưởng Trung Tể có tên họ đầy đủ là “Lê Mậu Tài”, song ở Bích
La thường gọi tên Ngài là“Lê Mậu Doãn”do tuớc của Ngài là “Doãn Lộc
hầu”) cũng vì không muốn cộng tác với Mạc Đăng Dung, Ngài đã lĩnh mệnh vua
vào cai quản xử Tân Bình –Thuận Hóa vùng đất biên cương phía Nam giáp giới Chiêm
Thành lúc này còn là vùng đất bất an chưa được khai phá. Ngài cùng 14 hộ bộ
tướng cùng bầu đoàn thê tử nam tiến, dọc đừong Ngài chiêu tập thêm lưu dân vào
nam lập nghiệp.
Đến năm 1527 Ngài chọn vùng đất xứ Hà Dương phía nam sông Thạch
Hãn làm nơi định cư khai khẩn đất hoang lập nên ngôi làng đặt tên là xã Hoa
An, thời Tây Sơn đổi tên Hoa La, đến đời vua Thiệu Trị đổi tên là
Bích La có 4 giáp: Đông, Tây, Nam, Hậu. (nay thuộc xã Triệu Đông,
huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị gồm các thôn Bích La Đông,
Bích La Trung, Bích La Nam và thôn Nại Cửu). Như vậy làng
Bích La hình thành từ năm 1527, ba thập kỷ trước năm Nguyễn Hoàng- Chúa
Tiên vào nam, đóng dinh ở Ái Tử- huyện Triệu Phong- Quảng Trị (1558). Từ ngày
chúa Nguyễn mở mang vùng đất phía nam Ngài cùng các bộ tướng đã thần phục nhà
Nguyễn. Ngài được xét công trạng phong tước Doãn Lộc hầu, “Chí đức đại thần”.
Ngài qua đời ngay 4 tháng Giêng (không rõ năm) an táng xây lăng tại Cồn Đua
(Cồn Đu) thuộc Bích La.
Để tôn vinh Ngài Khai khẩn tôn thần và ghi dấu hình thành làng cổ Bích La, dân
làng đã xây dựng khu miếu linh thiêng có tường thành bao bọc. Cổng vào khu miếu
phía trên có dòng chữ “Sơn thủy Bích La tân”, hai bên có hai câu đối:
Địa chung linh khí truyền thiên cổ- Thế xuất anh tài diễn ức niên.
Tạm dịch: Non nước Bích La- Đất anh linh có từ ngàn xưa- Đời sinh hào kiệt thời
nào cũng có. Bên trong có 11 ngôi miếu: thờ các vị Thần sông, núi, Thần
Hoàng, Thần sấm sét, Thần Nông, Thần Dân an, Vật Lợi…Đặc biệt có ngôi miếu thờ
Ngài Khai khẩn tôn thần. Bài vị Ngài ghi dòng chữ: Bổn thổ khai khẩn cai tri Phó
tướng Doãn Lộc hầu linh tế Dục Bảo Trung Hưng Linh Phò tôn thần. Bên cạnh có
miếu thờ 2 vị tiến sĩ đầu tiên của làng là Tiến sĩ Lê Cảnh Diệu và Tiến sĩ Lê
Cảnh Phiên. Sách Ô châu cận lục từng ca ngợi: Hoa La là đất văn Nho.
Qua ngót 500 năm tồn tại, Bích
La nổi tiếng là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, ”lò đúc hiền tài- nôi sinh sĩ
tử”. Dòng họ Lê ở Bích La gồm 4 nhánh: Lê Mậu, Lê Cảnh (Lê Công) Lê
Văn (Lê Hửu) Lê Bá hiện có 4 nhà thờ họ riêng biệt. Mỗi nhánh họ Lê
đều tự hào với những danh nhân nổi tiếng của dòng họ mình:
Lê Mậu
có ông Lê Mậu Hiến đứng đầu phong trào đòi dân sinh dân chủ, giảm sưu
thuế cho dân thời chống Pháp, tiến sĩ sử học Lê Mậu Hãn được phong danh
hiệu “Nhà giáo nhân dân”;
Lê Văn có cụ Chánh vệ úy Lê Văn Thống
(ông nội TBT Lê Duẩn), Đề đốc Lê Văn Tặng (bác ruột TBT Lê Duẫn) có 6 vị
đổ học vị Tiến sĩ, rồi đến cậu học trò Lê Văn Nhuận sau này là Tổng bí
thư Lê Duẫn…;
Lê Cảnh có 2 vị đổ tiến sĩ đầu tiên được làng
lập miếu thờ: Lê Cảnh Diệu, Lê Cảnh Phiên, đời Tự Đức có Phó bảng
Lê Trinh (nhà thơ Bích Phong- con trai trưởng ông Lê Cảnh Chính, một đại quan
triều Minh Mạng) đi sứ Trung Quốc được vua nhà Thanh ban áo mũ Tiến sĩ và
danh hiệu Lưỡng quốc Tham mưu, dưới triều Thành Thái- Duy Tận ông sung
chức Phụ chính đại thần, Thượng thư bộ Lễ hàm Vinh lộc đại phu, Hiệp biện đại
học sĩ, từng được vua Duy Tân ca ngợi: Ngủ triều danh túc, nhất đại biểu
nghi (năm triều nức tiếng, một tấm gương sáng cho đời) sau khi qua đời
(1909) được truy phong Vệ Nghĩa Tử;
Lê Bá có tiến sĩ Lê Bá
Thoại dưới triều Tự Đức giữ chức tham tri Bộ Lại nổi tiếng là người ngay
thẳng dám vạch tội gian thần, danh nhân văn hóa Lê Bá Đảng…Các hậu duệ Lê
tộc ở Bích La ngày nay đang viết tiếp truyền thống hiếu học yêu nước của ông
cha: Tiến sĩ Sinh học Lê Thị Diệu Muội (con gái TBT Lê Duẫn), tiến sĩ
Kinh tế Lê Hồng Tâm (cháu nội đời thứ tư của Phó bảng Thượng thư Lê
Trinh), PGS- Tiến Sĩ Khoa học Xã hội và Nhân văn Lê Thanh Bình (Lê Cảnh),
Tiến sĩ Toán học Lê Bá Long …
Một nét đẹp truyền thống còn lưu giữ ở Bích La là phiên Chợ Đình Bích La
họp hàng năm vào nữa đêm rạng sáng ngày mồng 3 Tết Nguyên đán hàng năm thu hút
đông đảo dân làng và du khách về dự lễ hội. Lễ hội chợ Đình Bích La là dịp để
dân làng tưởng nhớ công lao Khai khẩn tôn thần Doãn Lộc hầu (kỵ ngày 4 tháng
Giêng) và 14 bộ tướng đi đầu mở mang cơ nghiệp làng Bích La thịnh vượng ngày nay.
Hà Nội mùa Hạ năm Canh Dần (5- 2010) TDT
Tài liệu tham khảo:
1- Bích Phong di thảo- Di cảoThơ- câu đối chữ Hán
của Phó bảng Lê Trinh (Lê Ngân biên soạn- Lê Nguyễn Lưu biên dịch- NXB Thuận hóa
2006)
2- Lý lịch di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Cẩm
Duệ (Phạm Thị Thủy lập hồ sơ- Sở VH- TT- BT tỉnh Hà tỉnh ấn hành tháng
5- 2003).
3- Tư liệu do một số đồng hương Bích La tại Hà Nội
sưu tầm.
Cổng vào khu miếu cổ ở Bích La đông. Ảnh: Lê
Hồng Tâm (9- 2009)
Các bài cùng tác giả
▪ 2012-05-20 - Đông Lĩnh hầu Đặng Tiến Giản -
Trúc Diệp Thanh -
▪ 2012-05-20 - Phụ Chính Đại Thần Lê Trinh -
Trúc Diệp Thanh -
▪ 2012-05-20 - Sự thật về “Đô đốc Đặng Tiến Đông” ở Lương Xá! -
Trúc Diệp Thanh -
▪ 2012-05-20 - Làng cổ Bích La- Quảng Trị -
Trúc Diệp Thanh -
▪ 2012-03-31 - Khánh Mỹ quận công Hồ Đắc Trung (1861-1941)
- người làm nên những trang sử mới ... -
Trúc Diệp Thanh -
▪ 2012-05-20 - Đâu Là Thông Điệp Đích Thực Từ Các Di Bản Đời Tây Sơn Ở Lương Xá (Hà Nội) -
Trúc Diệp Thanh -
▪ 2014-04-26 - Đã tìm được lai lịch hoàn chỉnh của Đô đốc Đông Lĩnh hầu Đặng Tiến Giản -
Trúc Diệp Thanh -
▪ 2015-10-15 - Phát Hiện Mới Về Các Di Vật Đời Tây Sơn Ở Chùa Thủy Lâm Và Chùa Trăm Gian -
Trúc Diệp Thanh -
▪ ▪