|
Vụ cầu nguyện Tòa Khâm đã vừa kết thúc nhưng những tranh cãi,
những “nhầm lẫn” (vô tình hay cố ý) của cả hai phía tranh luận
vẫn còn đang diễn ra, phần nào gây nên những thắc mắc cho những
người đã theo dõi vụ việc này trong thời gian qua. Đã có những
nhầm lẫn đáng tiếc không chỉ giữa chùa Báo Ân với chùa Báo Thiên
mà còn có sự nhầm lẫn giữa tháp Báo Thiên và chùa Báo Thiên.
Thứ nhất: Điều nhầm lẫn của Trần Đình Hoàng
chính là đăng một bức ảnh với chú thích: “Hà Nội: Từ chùa Báo
Thiên đến Nhà thờ Lớn”, trong đó bức ảnh không phải là chùa Báo
Thiên mà là chùa Báo Ân. Nhưng nội dung tranh luận: “Từ chùa Báo
Thiên đến Nhà thờ Lớn” thì không sai vậy.
Thứ hai: Điều nhầm lẫn của Hoàng
Cúc chính là mượn vào bức ảnh (nhầm lẫn) đó để “phủ định”
những dư luận cho rằng Phật giáo mới là sở hữu chủ thực sự của
mảnh đất Tòa Khâm sứ (vốn là chùa Báo Thiên). Nên Hoàng Cúc
viết: “Những bằng chứng có vẻ như lịch sử” (có nghĩa là không
phải lịch sử?), phải chăng để nhằm phủ định những “cáo
trạng lịch sử” mà người Phật tử đã đưa ra?
Chính vì luận suy này mà Hoàng Cúc đã dẫn chứng tư liệu về tháp
Báo Thiên, theo Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ
Liên, Tang thương ngẫu lục của Phạm Đình Hổ và Nguyễn
Án, xem đó là những tư liệu tin cậy. Đúng như vậy, nhưng tác giả
phải lưu ý đó là nói đến tháp Báo Thiên (một trong An Nam tứ đại
khí) chứ không hoàn toàn nói đến chùa Báo Thiên. Tháp là một
phần hệ thống kiến trúc của chùa. Gần như có chùa là có tháp,
bởi nó tạo nên một cảnh quan hài hòa chung cho toàn bộ ngôi chùa
(tháp là ngoại diên của chùa, chùa là nội hàm của tháp).
Điểm đáng lưu ý với người Phật tử trong tranh luận trên là họ
nói đến chùa Báo Thiên (tháp Báo Thiên chỉ được nhắc đến để tôn
xưng thêm cho giá trị của một ngôi chùa từng là thắng cảnh bậc
nhất quốc gia), chứ không bàn về việc tháp Báo Thiên sụp đổ do
nguyên nhân gì. Hơn nữa họ nhắm thẳng vào sự thật chùa Báo Thiên
đã bị thực dân và giáo sĩ bắt tay nhau chiếm phá như thế nào.
Như vậy nhận xét của Nguyễn Quốc Dũng: “Thực dân Pháp, dưới sự
tiếp tay của tín hữu Ki-tô giáo đã tịch thu đất, cho phá tháp và
chùa để xây dựng Nhà thờ Thánh Josep, tức Nhà thờ Lớn Hà Nội
ngày nay” (Tâm thư
gửi đồng bào Công giáo đang “cầu nguyện”) không phải hoàn
toàn không đúng, tuy có một sự nhầm lẫn là “phá tháp và
chùa” thay vì chỉ nói phá chùa (vốn dĩ chuyện phá chùa mới là
chuyện chính).
Thế thì Hoàng Cúc không nên vì hai nhầm lẫn của Nguyễn Quốc Dũng
và chú thích ảnh của Trần Đình Hoàng mà cho rằng: “Việc đặt
hai tấm hình đó bên cạnh nhau trong một bài viết bàn về vấn đề
thời sự là việc giáo dân cầu nguyện ở Tòa Khâm sứ cũ, thêm vào
một dòng chữ lớn như trên sẽ khiến độc giả hiểu rằng ngôi chùa
trong ảnh đã bị phá đi để xây dựng Nhà thờ Lớn Hà Nội. Nếu sự
thật lịch sử đã xảy ra như thế, đồng bào theo Phật giáo hẳn có
lý do chính đáng để nổi giận và bất bình. Tuy nhiên, trò tráo
trở nằm chính trong hai bức hình đó”. Thực chất bức hình
trên không phản ánh sự bất bình của người Phật tử, vì trước đó
rất nhiều ngày, Phật tử đã phản ứng rồi. Chẳng lẽ chính tác giả
Hoàng Cúc đã theo những nhầm lẫn đó mà nhầm luôn tháp Báo Thiên
là chùa Báo Thiên?
Việc ông Nguyễn Hữu Độ giúp Giám mục Puginier chiếm chùa Báo
Thiên để xây nhà thờ đã được Công sứ Bonnal khen ngợi tinh thần
hợp tác ấy và kể lại việc chiếm hữu chùa như sau:
“San bằng cái chùa và tịch thu miếng đất, thật không có gì
dễ bằng trong thời gian chiếm đóng…, tuy nhiên, công bình mà
nói, tôi cảm thấy ít nhiều ái ngại trong việc phạm một sự lạm
quyền kiểu đó, nên thấy nên nhờ ông Tổng đốc Nguyễn Hữu Độ. Ông
rất tâm đầu ý hiệp với Giám mục [Puginier, NQT, ct.] và muốn làm
vừa lòng ngài cũng như tôi vậy. Thoạt tiên, ông cho điều nghiên
xem có ai là hậu duệ của người sáng lập ra chùa, đã chết hai thế
kỷ trước, và lẽ dĩ nhiên, không tìm ra ai. Thứ đến ông chỉ thị
cho các công dân lãnh đạo trong phường, được chọn lựa có vẻ như
là do sự may rủi giữa các người Công giáo, đến thẩm lượng mức
kiên cố của ngôi chùa; họ không ngần ngại xác quyết rằng, ngôi
chùa đã mục nát có thể sập gây nguy hiểm cho người qua lại. Bây
giờ mọi việc đã đâu vào đấy, san bằng ngôi chùa và tịch thu
miếng đất…” (André Masson, The Transformation of Hanoi,
1873-1888, Madison, WI: Center for Southeast Asian Studies.
University of Wisconsin-Madison, 1983, 51, NQT dịch).
Ngôi chùa có thực sự “mục nát” như đánh giá của những người Công
giáo hay không? Sách Đại Nam nhất thống chí thời Nguyễn
cho biết trong Thăng Long bát cảnh còn ghi tám bài thơ
vịnh cảnh Thăng Long, trong đó có bài thơ của một người Thanh
sang nước ta, cảm tác khi nghe tiếng chuông chùa Báo Thiên: “Báo
Thiên hiểu chung” (Chuông sớm chùa Báo Thiên). Và lúc đó vẫn còn
tên gọi phố Báo Thiên, bán vải thâm và dù xanh. Hơn nữa, vào
thời vua Tự Đức, Tổng đốc Tôn Thất Bật cũng đã có sửa sang lại
chùa. Theo tác giả Nguyễn Đại Đồng, vào năm Thiệu Trị thứ 7
(1847) Hòa thượng Phúc Điền (1784-1863) về trụ trì chùa Báo
Thiên. Trong Kế đăng lục in năm Tự Đức thứ 12 (1857)
viết: “Lúc đó tại chùa Báo Thiên đang khắc ván bộ Phật Tổ
thống kỷ của Trung Quốc. Sau khi Hòa thượng Phúc Điền qua
đời, chùa Báo Thiên vẫn còn lại cho đến ngày thực dân Pháp chiếm
thành Hà Nội lần 2 năm 1882 (theo Tạp chí Văn hóa Phật giáo).
Có lẽ với những nguồn tư liệu khác nhau trên, một cuộc hội thảo
về chùa Báo Thiên được tổ chức vào lúc này sẽ rất cần thiết cho
những người muốn tìm hiểu lịch sử và sự thật.
Qua bài viết này, chúng tôi cũng có một vài ý kiến trao đổi với
nhận xét sau đây của tác giả Hoàng Cúc: “Bằng mối liên kết
với những gì xảy ra gần Nhà thờ Lớn Hà Nội trong hơn một tháng
qua, tôi lại buộc phải tự hỏi mình rằng phải chăng các tác giả
bài viết đang chuẩn bị cho một chiến dịch cầu nguyện của giới
Phật tử trước nhà Bưu điện Trung tâm?”.
Tôi nghĩ tác giả Hoàng Cúc đã quá lo xa, bởi người Phật tử không
bao giờ đi làm cái việc ngây ngô ấy, nếu tác giả đọc kỹ những
bài viết gần đây trên diễn đàn phattuvietnam.net và nghe lời dạy
của ngài Tân Pháp chủ Giáo hội Phật giáo Việt Nam đối với tăng
ni, Phật tử về đất đai qua bài “Từ
hàng cột hiên chùa Bà Đá nghĩ về công thổ và hòa hợp tôn giáo
trong lòng dân tộc” thì sẽ rõ. Hơn nữa, hành động cầu nguyện
của giáo dân cả tháng trời, thế mà mọi can thiệp của chính
quyền, mọi dư luận cũng không làm được gì, nhưng chỉ với một bức
thư ngắn của Quốc vụ khanh Vatican, vụ cầu nguyện chấm dứt. Thử
hỏi mọi người sẽ phải hiểu vụ việc trên như thế nào đây?
Còn với những câu liên quan đến sự “lưu manh” mà tác giả đã
viết, chỉ mong tác giả cùng chúng tôi điểm lại một vài nét lịch
sử sau để thấy việc chiếm phá chùa chiền có phải là một “hệ
thống ý thức” chiếm phá không?
Trong Châu bản triều Nguyễn - Tư liệu Phật giáo qua các
triều đại nhà Nguyễn 143 năm từ Gia Long 1802 đến Bảo Đại 1945
(Lý Kim Hoa sưu khảo, biên dịch, NXB Văn hóa Thông tin, 2003) có
nêu lên những vụ việc sau:
- “Ngày 13 tháng Giêng, Tự Đức (1848-1883)
năm thứ 31, Thương bạc tâu việc dân Nghệ An phải đem đền
thờ, chùa chiền bồi thường cho dân đạo Thiên Chúa: Bọn
thần Thương bạc tâu (châu điểm): 5 giờ chiều hôm qua, bọn
thần đến dinh Thương bạc, một lúc thì tiếp sứ Pháp đến mời
vào dinh tòa cùng nhau hỏi han. Bọn thần bảo rằng lương dân
Nghệ An đã đem 18 sở đền chùa bồi thường cho giáo dân, trong
đó có 10 sở đã triệt hạ rồi chỉ còn 8 sở”. (sđd,
trang 450)
- Ngày 11 tháng 4, Thành Thái (1889-1907)
năm thứ 18, Cơ mật viện tâu việc quyền khâm sứ đòi giỡ
chùa trong thành nội để cất nhà thờ đạo: Bọn thần Cơ
mật viện tâu (châu điểm): “Ngày 4 tháng này tiếp quyền khâm
sứ đại thần Mô Li Ê thương nghị (…) Lại thương nghị nói rằng
về khoản nhà thờ đạo phía sau kinh thành, rằng tuy có sắc
bảo nhưng ngại khó tuân hành. Bọn thần xét nghị chỗ đất này
nguyên có chùa Phật vì từ khi sụp đổ đến nay chưa có ngân
sách dồi dào nên chưa tu bổ, nay lại phá chùa Phật để cất
nhà thờ đạo là một điều không thuận. Huống chi trong thành
nội từ trước đến nay chẳng có giáo dân có nhà ở đây vậy mà
cất nhà thờ đạo là hai điều không thuận. Vậy đề nghị nên
triệt hạ nhà thờ đạo này và cho tùy ý chọn cất ngoài sông
bên ngoài bốn phía kinh thành… Bọn thần Cơ mật viện hai ba
lần thương nghị giải thích như vậy nhưng quyền khâm sứ nhất
định không nghe…” (sđd, trang 821)
- Ngày 26 tháng 11, Duy Tân (1907-1916) năm
thứ nhất, Phụ Chánh tâu việc Ngô Đình Khả cất nhà thờ
đạo Thiên Chúa trên nền chùa Linh Hựu trong thành
nội: Bọn thần phủ Phụ chánh tâu (châu điểm): Tháng 11
năm thứ 17 tiếp được thư của nguyên quyền khâm sứ đại thần
Mô Li Ê nói thượng thư Ngô Đình Khả cất nhà thờ đạo bên
trong hoàng thành là rất không hợp, thần phủ nên lập tức tra
xét rõ nghiêm xử, chiếu theo phận sự mà quy trách nhiệm… Vậy
xin chiếu trọng luật về tội không được làm mà làm xử thượng
thư Ngô Đình Khả 80 trượng, giáng 3 cấp rời khỏi chức vụ,
được giảm tội danh và phải triệt hạ giáo đường, việc này đã
thương nghị cùng nguyên quyền khâm sứ đại thần xét biện.
Tháng 7 năm ngoái phụng thương chuẩn triệt hạ giáo đường
trong thành nội và cho tùy ý xây cất ở bốn phía sông bên
ngoài kinh thành. Kế đó căn cứ viên ấy trình xin trả giáo
đường này sửa lại làm chùa để lưu giữ tích cũ, viên ấy xin
lãnh tiền quan 300 đồng đem về mua sắm vật liệu và xin cất
giáo đường mới ở nền nhà kho cũ xã Tiên Nộn…” (sđd,
trang 872)
Có thể nói những bản tấu đã được vua phê duyệt đã phần nào
nói đến tính quyết đoán của luật pháp bấy giờ, có nghĩa rằng cái
gì anh đã chiếm phá, xây dựng bằng hành vi làm trái thì phải phá
bỏ, bởi cho dù ở đó là một ngôi chùa mục nát, thì cũng sẽ được
tu bổ lại. Chỉ tiếc rằng chùa Báo Thiên là một ngôi chùa trong
những ngôi chùa ở quá xa kinh thành nên không giữ được vì “nước
xa không chữa được lửa gần”. Và cũng phải kể đến âm mưu của
Nguyễn Hữu Độ khi cùng với Giám mục Puginier chiếm phá chùa Báo
Thiên, trong khi nhẽ ra ông ta phải tâu với triều đình về việc
tu bổ, sửa sang lại chùa.
Lịch sử (xa hay gần) cũng đã cho chúng ta những bài học ứng xử
cần thiết, và chúng ta nên bình tĩnh để hiểu hơn về sự thật này.
Chùa Báo Thiên bị thực dân và giáo sĩ câu kết chiếm phá là một
sự thực không thể chối cãi. Điều còn lại là qua đó, những ứng xử
tiếp theo của chúng ta với lịch sử, với nhau sẽ ở mức độ nào. Do
vậy, như chúng tôi đã nói, rất cần một cuộc hội thảo nghiêm túc
cho ngôi chùa Báo Thiên để đặt đúng vị thế lịch sử của nó trong
lòng dân tộc.
Được biết hiện nay di sản cuối cùng (của tin còn lại) của chùa
Báo Thiên là chiếc giếng đá cổ còn nằm trong khuôn viên Nhà thờ
Lớn. Hy vọng chúng ta đừng tiếp tục đánh mất những gì còn lại
(dù rất nhỏ nhoi) của lịch sử.
Trương Công Khanh
Cùng tác giả: 1
2 3
Các bài viết cùng đề tài
|
Gửi bài này cho bạn bè