IV. Trách nhiệm lịch sử
Không lâu sau chiến thắng 30 Tháng Tư, đã có trí thức kiến nghị: Sau khi hoàn thành sự nghiệp giải phóng miền Nam và thống nhất đất nước, sự nghiệp vinh quang nhất của Đảng là xây dựng nên cho đất nước một thể chế dân chủ làm giường cột cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước lâu dài, phát huy sức mạnh của toàn thể dân tộc cho sự nghiệp này, chuyển đất nước đi vào một kỷ nguyên lịch sử mới: Từ một quốc gia phong kiến lạc hậu, thậm chí là một thuộc địa, sang kỷ nguyên của một quốc gia dân chủ phù hợp với văn minh tiên tiến của nhân loại ngày nay.
Từ đó đến nay, nhất là từ khi đất nước lâm vào khủng hoảng và phải tiến hành đổi mới, rồi đến sự sụp đổ của các nước Liên xô Đông Âu, ngày càng có nhiều ý kiến của những người có tâm huyết với đất nước, - trong Đảng và ngoài Đảng, kể cả những ý kiến của một số đảng viên lão thành - yêu cầu Đảng rút ra những bài học của thực tế này cũng như khai thác các giá trị của văn minh nhân loại, để xây dựng nên một thể chế dân chủ của Việt Nam, cho Việt Nam, để sớm đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, xây dựng được đất nước dân chủ, giàu mạnh, công bằng, văn minh.
Trong những kiến nghị giàu tâm huyết và trí tuệ được nói tới trong bài này hầu như chưa có ý kiến nào đặt vấn đề phải làm ngay đa nguyên đa đảng. Trong kiến nghị này cũng không ai đòi phế bỏ vai trò lãnh đạo Đảng đang nắm giữ. Song những kiến nghị này thống nhất đòi hỏi Đảng phải vươn lên trau giồi phẩm chất và năng lực lãnh đạo, thực hiện đúng và thực hiện tốt lãnh đạo, chứ không phải nắm quyền hay cai trị như đang làm. Lẽ đơn giản là yêu cầu phát triển của đất nước đòi hỏi nhất thiết phải có sự lãnh đạo đúng đắn. Nghĩa là: Đảng phải thực hiện các quyền tự do dân chủ của toàn thể nhân dân, xóa bỏ những định kiến giai cấp, những định kiến các thành phần kinh tế, xây dựng thể chế dân chủ để đảm bảo thực hiện… Những đề nghị này đặt sang một bên mọi thứ “chủ nghĩa”, “học thuyết”, “mô hình” hay ý thức hệ theo kiểu chủ nghĩa, để lấy việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân, việc thực hiện lý tưởng độc lập tự do hạnh phúc, việc thực hiện lợi ích quốc gia và sự nghiệp phát triển đất nước làm trung tâm. Có thể khẳng định dứt khoát:
Chỉ có một ý thức hệ duy nhất của toàn thể dân tộc ta, cũng là cho Đảng, đó là Tất cả cho xây dựng một nước Việt Nam hoà bình, độc lập, thống nhất, dân chủ và giàu mạnh, do chính Chủ tịch Hồ Chí Minh đề xướng!
Ai không tán thành? Ai không muốn?
Trong một thể chế dân chủ như vậy, vai trò lãnh đạo của Đảng hoặc các cá nhân đảng viên tùy thuộc vào sự phấn đấu của Đảng và những đảng viên của mình trở thành lực lượng tinh hoa của dân tộc, trở thành đảng của dân tộc.
Những ý kiến vừa nêu trên đặt vấn đề Đảng phải chủ xướng, phải huy động trí tuệ cả nước thiết kế và xây dựng nên một thể chế dân chủ thực sự và của dân thực sự như thế, trong đó quyền lực của dân và lợi ích quốc gia là tối thượng, Đảng phải là người gương mẫu đi đầu trong việc xây dựng một thể chế như thế, và phải hoạt động trong khung khổ thể chế ấy.
Đặt vấn đề như thế chính là thừa nhận vai trò lãnh đạo của Đảng, giao cho Đảng trách nhiệm lịch sử lãnh đạo đất nước xây dựng nên một thể chế chính trị dân chủ - nhiệm vụ hàng đầu và cũng có thể nói là nhiệm vụ duy nhất và thường trực của Đảng trong thời bình xây dựng và bảo vệ đất nước, sau khi Đảng đã làm xong nhiệm vụ lãnh đạo kháng chiến giành lại độc lập thống nhất – đúng với tinh thần cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, xây dựng và bảo vệ đất nước là sự nghiệp của toàn thể dân tộc.
Đặt vấn đề như thế cũng có nghĩa mọi quyền lực đều là của dân, đại diện là nhà nước do nhân dân xây dựng nên và của toàn dân. Quyền lực nhà nước như thế là tối thượng, không một cá nhân hay đảng phái chính trị nào có thể đứng ngoài hoặc đứng trên hiến pháp, luật pháp. Lãnh đạo là như vậy.
Cần phải nói thêm: Trong điều kiện Đảng giữ độc quyền chân lý và trong khung khổ hệ thống được gọi là chuyên chính vô sản, những ý kiến tâm huyết như vừa nêu trên đã không được lắng nghe, mà còn bị quy chụp, bị xử lý, không hiếm trường hợp bị xử lý nặng nề.
Những tha hóa và bất cập đang gây ra nhiều hệ quả nghiêm trọng, trực tiếp cản trở sự phát triển của đất nước, đặt đất nước trước ngã ba đường nguy hiểm. Không ít người đã lên tiếng yêu cầu Đảng với tính cách là đảng duy nhất cầm quyền phải đẩy mạnh cải cách chính trị, coi đây là chìa khóa của mọi giải pháp và là tiền đề quyết định chuyển đất nước đi vào một giai đoạn phát triển mới, để dứt khoát không bị đẩy sang ngả đường đi vào lệ thuộc và lạc hậu.
Tựu trung lại, những ý kiến này đòi hỏi phải đẩy mạnh cải cách với nội dung xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, nhà nước pháp quyền, xã hội dân sự cho Việt Nam, trên cơ sở phát huy trí tuệ và nghị lực Việt Nam, tận dụng lợi thế nước đi sau, và khai thác những thành quả của văn minh nhân loại. Những khái niệm kinh tế thị trường, nhà nước pháp quyền, xã hội dân sự nói lên thì đơn giản,nhưng thiết kế và thực hiện nó là cả triệu triệu công việc, là cả một quá trình phấn đấu, xây dựng lâu dài và vô cùng gian khổ, là trường học rèn luyện và là môi trường phát triển cho từng người và cho mọi người. Chung cuộc đó là con đường từng bước tạo ra sự phát triển bền vững, năng động, và sẽ đưa nước ta trở thành nước phát triển.
Xin đừng quên con đường xây dựng một thế chế dân chủ ở nước ta cho đến nay về nhiều mặt mới chỉ là một ý tưởng, một nguyện vọng, cho dù là nóng bỏng đến đâu đi nữa cũng mới chỉ dừng lại ở mức độ một đòi hỏi, chưa thể nói chúng ta đã có đầy đủ những hiểu biết xác đáng về thực trạng của đất nước và đặt trúng được những vấn đề phải cải cách để làm căn cứ cho việc thiết kế, thực thi thể chế dân chủ đáng mong muốn ấy. Vì không đặt ra một mục tiêu như thế,nước ta đang thiếu hẳn những khảo cứu khoa học của chính mình, những ý tưởng có căn cứ vững chãi, vận dụng thành tựu văn minh nhân loại, chứ không vay mượn của bất kỳ học thuyết nào, để thiết kế một chiến lược và các bước đi cho việc xây dựng, hoàn thiện tòa nhà dân chủ đó như thế nào là phù hợp nhất và khả thi cho nước ta.
Câu hỏi lớn đặt ra là một nước có bối cảnh lịch sử như nước ta trong thế giới ngày nay, do một đảng lãnh đạo, lại trong quá trình chuyển đổi, thể chế chính trị dân chủ cần được thiết kế và xây dựng như thế nào nhằm đảm bảo tạo ra sự phát triển tốt nhất cho kinh tế thị trường, nhà nước pháp quyền và xã hội dân sự - ba thành tố không thể thiếu để giải phóng được mọi tiềm năng của đất nước, để sớm trở thành một nước phát triển. Ngay trước mắt, sự nghiệp công nghiệp hoá – hiện đại hoá cũng đòi hỏi đất nước phải phát huy ba thành tố này. Quan trọng hơn, những đòi hỏi bức bách của hội nhập toàn cầu, những thách thức trực tiếp đối với an ninh quốc gia, và yêu cầu tập hợp lực lượng trong bàn cờ quốc tế đặt ra cho nước ta trong cục diện thế giới mới đang đòi hỏi gay gắt Việt Nam phải sớm trở thành một nước phát triển. Đấy là đòi hỏi để tồn tại, để phát triển! Nói riêng về Đảng, toàn bộ yêu cầu mới này đặt ra cho Đảng hai vấn đề lớn: (a) Làm thế nào lãnh đạo đất nước xây dựng thành công một thể chế chính trị dân chủ như vậy, (b) Đảng phải đổi mới như thế nào và lựa chọn chỗ đứng nào trong một thể chế chính trị dân chủ đích thực như vậy của một nhà nước pháp quyền. Đảng muốn giữ quyền lãnh đạo thì phải trả lời những câu hỏi này.
Đảng hiện nay chưa có câu trả lời nào, thậm chí không muốn nghĩ tới, mà đang nghĩ theo hướng củng cố cầm quyền và nắm quyền.
Chắc chắn tòa nhà dân chủ phải xây dựng nên này không thể là thể chế định hướng xã hội chủ nghĩa như Đảng đang xây. Thậm chí có thể nói cho đến ngày hôm nay xây dựng thể chế dân chủ ở nước ta mới chỉ dừng lại ở các ý tưởng mang tính khai sáng được Phan Châu Trinh nêu lên và được dựng lên lần đầu tiên trong Hiến pháp 1946, nhưng chưa có điều kiện thực hiện. Sau đó Hiến pháp 1946 đã bị thay thế bằng các Hiến pháp khác.
Ngày nay việc thực hiện các khái niệm chưa Đại hội Đảng nào làm rõ được như thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhà nước pháp quyền định hướng xã hội chủ nghĩa... đang được coi là thực hiện dân chủ. Gần đây còn có ý kiến nêu lên xây dựng xã hội dân sự định hướng xã hội chủ nghĩa! Song cuộc sống cho thấy không thể cứ gắn thêm cái đuôi “định hướng xã hội chủ nghĩa” là mọi việc đã được giải quyết cho việc xây dựng một thể chế dân chủ.
Trong khi đó quan điểm chính thống hiện nay trong Đảng vẫn cho rằng thể chế dân chủ cần xây dựng cho đất nước để chuyển sang giai đoạn phát triển mới như được đề cập bên trên là thứ dân chủ tư sản, là mưu đồ đi vào tam quyền phân lập với chủ định loại bỏ sự lãnh đạo thống nhất, tập trung và toàn diện của Đảng.., là phi giai cấp... Đảng vẫn đang cho rằng thể chế chính trị hiện nay của nước ta còn vạn lần dân chủ hơn!.. Xin dành cho các nghiên cứu khoa học đánh giá. Trong khi đó dân chủ, dù mới chỉ được thực hiện ở mức đô khiêm tốn, chưa thể nói được là tự giác, và chủ yếu là trong lĩnh vực kinh tế, là nhân tố hàng đầu làm nên những thành tựu của 25 năm đổi mới vừa qua thì lại chưa được tổng kết, phát triển, để đi tiếp, thậm chí có lúc còn bị coi là nguyên nhân của nguy cơ diễn biến hòa bình.
Chắc chắn con đường xây dựng một thiết chế dân chủ ở nước ta đòi hòi phải phát huy truyền thống dân tộc và nhiều giá trị văn hóa của đất nước, đồng thời phải khắc phục rất nhiều trở ngại do hoàn cảnh lịch sử rất đặc thù và khắc nghiệt của nước ta, nhất là hoàn cảnh lịch sử cận đại.
Nói một cách khái quát, con đường xây dựng một thể chế dân chủ ở nước ta là con đường chuyển đất nước từ một thể chế kinh tế, chính trị, văn hóa còn mang nặng nhiều di sản của một nền kinh tế manh mún, chậm phát triển, có nhiều tàn dư phong kiến lạc hậu, dân trí thấp, sang một thể chế hiện đại mà văn minh nhân loại hôm nay đã thiết kế được. Trong những tàn dư và hệ quả phải khắc phục còn phải kể đến mặt trái của tình hình đất nước hiện tại, đó là ảnh hưởng của tư duy ý thức hệ, những hệ quả kinh tế - chính trị - xã hội - văn hóa của hệ thống chính trị một đảng, những hiện tượng “đảng trị”, những tác động của khoảng cách giàu nghèo quá lớn, những tác hại khác của nhiều điều không đúng khác do tình trạng tha hóa của thể chế chính trị hiện nay gây ra...
Xây dựng thể chế dân chủ cho đất nước cần đặc biệt cải cách sâu sắc hệ thống giáo dục hiện nay của đất nước và thực hiện công khai minh bạch để nâng cao dân trí - đây là hai việc đầu tiên phải làm trong các việc đầu tiên phải làm ngay từ bây giờ. Xây dựng một thể chế dân chủ như thế đòi hỏi phải duy trì và phát huy những giá trị chân chính đang bị những tha hóa trong cuộc sống hiện tại mai một hoặc hủy hoại.
Chắc chắn con đường đáng mong muốn nhất để xây dựng một thể chế dân chủ như thế phải có sự phát triển kinh tế bền vững, năng động là nền tảng, làm động lực – nghĩa là phải trên cơ sở phát huy những ưu điểm, những thành quả đã đạt được trong 25 năm đổi mới, trong hội nhập kinh tế, trong hội nhập thế giới, tiếp tục đẩy mạnh cải cách kinh tế hiện nay với ý thức thúc đẩy mạnh mẽ cải cách chính trị theo kịp đòi hỏi phát triển của đất nước. Đúng là tình hình bức xúc hiện nay đòi hỏi phải đẩy mạnh cải cách chính trị đã quá tụt hậu so với tình hình phát triển của kinh tế, song tuyệt đối không được lấy kinh tế hay lấy đất nước ra làm thí nghiệm cho cải cách chính trị - như trong suốt thời kỳ nền kinh tế chỉ huy và bao cấp đã từng gò ép kinh tế và đất nước vào các khung khổ duy ý chí để chứng minh cho chủ nghĩa xã hội!
Tóm lại, trước sau vẫn phải kiên định phương châm phát triển kinh tế là nền tảng trong đẩy mạnh xây dựng thể chế dân chủ, mặc dù bây giờ là lúc phải đẩy mạnh cải cách chính trị, phải lấy cải cách chính trị làm đòn bẩy thúc đẩy sự tiến bộ mọi mặt của đất nước. Nói dân dã: Có no và có học mới có hy vọng cải cách được.
Xin đặc biệt lưu ý một thể chế dân chủ đáng mong muốn cho đất nước đòi hỏi phải có sự thống nhất dân tộc cao độ, để luôn luôn có được sự đồng thuận dân tộc tối ưu cho mọi quyết định và bước đi vô cùng khó khăn trong việc xây dựng thể chế này. Nếu hiểu rõ lịch sử và tình hình đất nước, hiểu rõ những mặt còn yếu kém của dân tộc ta, đòi hỏi này là rất cao – nhất là lâu nay thông tin bị bó hẹp, thiên lệch, hoặc thậm chí bị bưng bít... Đã thế cái tai chúng ta chỉ quen nghe đến mức nghiện những tiếng nói một chiều về truyền thống tuyệt vời của dân tộc Việt Nam ta, về những điều cũng tuyệt vời như thế của con người Việt Nam, vân vân...
Thực ra về phương diện phát triển đất nước thời hiện đại, phải thẳng thắn thừa nhận tri thức và ý thức dân tộc ta, tố chất con người Việt Nam chúng ta... còn nhiều vấn đề, còn tồn tại nhiều yếu kém - thậm chí đã có ý kiến than vãn: Hình như ý thức dân tộc Việt nam ta chỉ trỗi dậy khi mất nước!.. Làm được một việc nhỏ con con đã coi trời bằng vung!.. Chủ nghĩa “makeno” trong hàng ngũ cán bộ đang là một căn bệnh xã hội nguy hiểm!... Trong khi đó chưa thể nói Đảng đã ý thức đầy đủ thực trạng đất nước trong bối cảnh thế giới hiện nay, mũ ni che tai trước nhiều điều sai trái!.. Trong hàng ngũ đảng viên chưa nhức nhối quyết liệt gì trước tình hình đất nước đang biến thành đất nước cho thuê, người dân chúng ta đang biến thành kẻ làm thuê theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Chưa có thể nói người Việt chúng ta đã đủ lòng tự trọng đến mất ăn mất ngủ vì cái nhục độc lập xây dựng đất nước trên ba thập kỷ rồi mà nay quốc gia vẫn còn thua kém nhiều mặt! Càng đuổi thiên hạ, càng bị thiên hạ bỏ xa, càng bị chèn ép!.. Vẫn đầy dẫy các chợ vợ cho người nước ngoài, các chợ bằng giả và biết bao điều ê chề khác về phẩm giá con người, về thể diện quốc gia bao lần bị đánh vỗ mặt!..
Cần thức tỉnh trong cả nước nỗi nhục nghèo hèn và những mối nguy trước mắt, để quyết tâm tạo ra thống nhất dân tộc với tri thức và ý thức rất cao, đồng tâm gắng sức vượt qua mọi yếu kém để mở mày mở mặt cho đất nước. Cần tạo ra thống nhất dân tộc với tri thức và ý thức rất cao như vậy để kiên quyết chống lại tham nhũng tiêu cực, đồng thời có thể tránh hoặc giảm xuống mức thấp nhất mọi đổ vỡ trong quá trình tìm đường đi lên cho đất nước. Như vậy, sự thống nhất có trí tuệ và ý chí này sẽ thúc đẩy sự nghiệp xây dựng thể chế dân chủ phát triển, mang lại sức sống mới cho đất nước.
Đứng trước những khó khăn lớn về đối ngoại, lại càng phải lấy sự thống nhất dân tộc làm sức mạnh, làm hậu thuẫn cho thế và lực để bảo vệ đất nước, dứt khoát không được bỏ sang một bên sức mạnh này của đất nước trong bất kỳ bước đi đối ngoại nào.
Xây dựng thể chế dân chủ cho đất nước như thế là con đường xây dựng một quốc gia mạnh về đối nội để có thể vững vàng trước mọi can thiệp bất kể màu sắc chính trị nào từ bên ngoài. Nếu nhìn vào bản đồ thế giới, nhất là bản đồ khu vực nước ta, nhìn vào mối nguy của các loại quyền lực mềm từ bên ngoài tác động vào, yếu tố đối nội này rất quan trọng. Ai không muốn một Việt Nam giàu mạnh và độc lập tự chủ, đều không muốn Việt Nam lựa chọn con đường dân chủ dựa trên sức mạnh thống nhất dân tộc như thế?
Mặt khác, nếu Việt Nam thành công trên con đường phát triển dân chủ và trở nên giàu mạnh, sẽ có sự hoan nghênh, hậu thuẫn của cả thế giới tiến bộ, sẽ là một nhân tố mới trong xu thế tiến bộ của thế giới. Thử hình dung, một nước đang phát triển là Việt Nam tìm được con đường xây dựng thành công thể chế dân tộc và dân chủ như vậy để phát triển, các nước đang phát triển trên thế giới sẽ hân hoan chào đón và cổ vũ như thế nào. Ngược lại 180 độ là những thế lực không muốn Việt Nam độc lập tự chủ và giàu mạnh sẽ tìm mọi cách ngăn cản Việt Nam tiến lên trên con đường dân chủ như thế, vì muốn kìm hãm nước ta để dễ bề chi phối, song cũng vì dân chủ là chỗ yếu, là nỗi sợ, là mối nguy, và là kẻ thù của chính họ.
Cái mới của cục diện thế giới ngày nay trực tiếp liên quan đến nước ta là sát nách nước ta bây giờ không phải là một quốc gia bình thường, mà là “cái công xưởng thế giới” đang vươn lên thành siêu cường. Điều này diễn ra trong một thế giới đầy những thách thức chính trị mới bất định, gắn liền như hình với bóng một cuộc khủng hoảng mới trên thế giới về mô hình phát triển [44]. Nước ta nằm án ngữ ngay trên con đường đi xuống phía Nam Thái Bình Dương của siêu cường đang lên này. Có thể nói tác động của toàn bộ cục diện quốc tế và nhất là của cục diện khu vực Đông Nam Á như vậy rất nhậy cảm đối với Việt Nam [45]. Đấy không phải là điều nước ta tự lựa chọn cho mình, mà là biến động của cục diện mới trên thế giới và trong khu vực từ đầu thế kỷ 21 áp đặt nước ta vào tình huống như vậy, chỉ cho phép nước ta lựa chọn cách ứng xử nào mà thôi. Trong khi đó bản thân Việt Nam cũng đang đứng trước yêu cầu phải chuyển sang mô hình phát triển theo chiều sâu trên cơ sở phát huy lợi thế hàng đầu là nguồn lực con người.
Chìa khoá để xoay chuyển mọi nguy cơ nội – ngoại hiện đang uy hiếp đất nước, thành thời cơ bứt phá đi lên thành một quốc gia dân chủ, giàu mạnh, văn minh, là thiết lập bằng được cho đất nước một thể chế chính trị dân chủ. Đó là con đường hiện thực nhất tạo ra cho Việt Nam có chất, có lực và có thế để trở thành láng giềng tốt, đối tác tốt và được tôn trọng của Trung Quốc; mà như thế cũng là tranh thủ được cả thế giới và được cả thế giới tôn trọng. Một Việt Nam èo uột, không có dân chủ, sẽ không phát triển, không có trong ấm ngoài êm, dù có quỳ xuống cũng sẽ chẳng đối tác được với bất kỳ ai, và cũng không giữ được độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia.
Đã đến lúc dân tộc ta cần xác định: Sau khi giành được độc lập thống nhất đất nước, dân tộc ta phải bước vào cuộc đấu tranh mới sống còn thiết lập cho quốc gia mình một thể chế chính trị dân chủ làm nền tảng cho sự phát triển trường tồn của đất nước trong thế giới đương đại ngày nay.
Cuộc sống hiện tại và tương lai của đất nước trong thế giới này khách quan đặt ra cho dân tộc ta chiến trường mới như thế, cả nước phải thực hiện hoà hợp, hoà giải, đại đoàn kết dân tộc để dấn thân bước vào chiến trường mới này. Nhận về mình sứ mệnh lãnh đạo đất nước, nhất thiết Đảng Cộng Sản Việt Nam ngày nay phải lựa chọn chiến trường mới này của dân tộc, đi tiên phong trong chiến trường mới này của dân tộc, Đảng không có quyền lựa chọn chiến trường riêng cho mình.
Hiển nhiên con đường đi tới một thể chế dân chủ đáng mong muốn như thế ở nước ta sẽ vô cùng gian truân, phải chia ra làm nhiều chặng trong một lộ trình được cân nhắc thấu đáo, và phải luôn luôn tranh thủ được sự đồng thuận tối đa của toàn thể nhân dân. Chắc chắn đấy sẽ phải là con đường tự học hỏi và tự dậy lại chính mình và dậy lẫn nhau của từng người dân và của toàn dân – vừa là để khắc phục những thành kiến và di sản văn hóa cũ cũng như những yếu kém do tình trạng tha hóa hiện nay, vừa là xây dựng và nâng cao nhận thức mới về quyền, về trách nhiệm, về khả năng và kỹ năng của từng công dân xây dựng cuộc sống hạnh phúc của chính mình cũng như thực hiện nghĩa vụ đối với cộng đồng, đối với quốc gia.
Xây dựng một thể chế chính trị dân chủ của học hỏi, của phát triển như thế chưa có dự án, chưa có lộ trình và cũng chưa ai nói được quá trình này sẽ kéo dài bao lâu – mươi mười lăm năm, một thế hệ? Hay có thể ngắn hơn? Nhưng sự nghiệp nào cũng phải có sự bắt đầu, càng không được để muộn.
Đảng cầm quyền phải là người đi học, học lại tất cả, là người học trước tiên.
Bất chấp mọi tha hóa, trong Đảng vẫn còn đội ngũ đông đảo các đảng viên ở tất cả các cấp có hiểu biết tường tận và trung thành với sự nghiệp của đất nước. Trí tuệ và tâm huyết trong Đảng và trong nhân dân nếu được khơi dậy hoàn toàn cho phép xây dựng thành công một thể chế trong đó mọi quyền lực là của dân như thế - đúng với tên gọi là nhà nước của dân, do dân, vì dân, phát huy khả năng và quyền năng của từng công dân. Chỉ riêng những kinh nghiệm được rút ra từ thành và bại của đất nước trong 35 năm qua, chỉ riêng trí tuệ của đất nước đã tích lũy được hoàn toàn cho phép xây dựng nên một thể chế dân chủ như thế, chưa kể đến kinh nghiệm phong phú của văn minh nhân loại. Vấn đề còn lại là ý chí và sự lựa chọn của Đảng lãnh đạo.
Sự phát triển năng động hiện nay của đất nước đang bị sự tụt hậu của cải cách chính trị kìm hãm. Khả năng phát triển năng động hiện nay của đất nước vừa cho phép, vừa đòi hỏi xây dựng thành công một thể chế chính trị dân chủ như thế, bắt đầu từ nhiệm vụ đổi mới Đảng: Tổ chức học lại, nhìn nhận lại tất cả, với tinh thần cởi mở và phê phán. Hơn bao giờ hết người đảng viên cần tự giải phóng mình khỏi mọi ràng buộc giáo lý hoặc ý thức hệ, nâng cao trí tuệ, tiếp thu những thành quả ngày nay của văn minh nhân loại, vắt óc tìm đường đưa đất nước đi lên với tất cả nhiệt tình yêu nước và tính tiền phong chiến đấu của người đảng viên. Người cộng sản xin đừng quên một điều đã từng làm nên chính mình khi bước chân vào con đường cách mạng: Có cả gan giải phóng được chính mình, mới kỳ vọng giải phóng được giai cấp, giải phóng được dân tộc! Khi được bồi dưỡng để kết nạp vào Đảng thời trai trẻ tôi đã được học, đã tin và đã phấn đấu như thế! Ngày nay mọi đảng viên đều phải tự giải phóng mình như thế khỏi cái “hôm qua”.
Từ nhận thức mới về thực trạng hiện nay của Đảng và của đất nước, về tình hình và nhiệm vụ, cần phát huy dân chủ trong Đảng, để thống nhất ý chí: Đưa đất nước chuyển lên một giai đoạn phát triển mới trong một thế giới đang thay đổi, lấy xây dựng một thể chế dân chủ làm giường cột và động lực cho giai đoạn phát triển mới này của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Xin coi đây là mục tiêu phấn đấu thiêng liêng nhất và duy nhất của Đảng. Đừng đẩy Tổ quốc xuống hạng hai!
Tình hình đòi hỏi phải phát huy trí tuệ toàn Đảng và lắng nghe trí tuệ của cả nước để xây dựng được một chương trình hành động đúng và thiết kế được các bước đi phù hợp, tạo ra sự thống nhất cao nhất (không thể trông đợi có sự thống nhất hoàn toàn) trong toàn Đảng và cả nước cho việc thực hiện chương trình này.
- Trước mắt cần đẩy mạnh thực hiện công khai minh bạch để làm rõ các thuận lợi và khó khăn, thực hiện tốt luật pháp và những chính sách đúng đắn đã xây dựng được [46], phát huy những tiến bộ mọi mặt đã đạt được của đổi mới, đẩy lùi quan liêu tham nhũng và cách làm ăn thiếu trách nhiệm, chạy theo số lượng.., tất cả nhằm sớm đưa kinh tế ra khỏi khủng hoảng hiện nay.
- Trên cơ sở đẩy mạnh dân chủ hóa và công khai minh bạch, cần tập trung sức, từng bước khắc phục tình trạng “đảng hóa” và lấy đó làm nền tảng tiếp tục cải cách hệ thống chính trị, trước mắt nhằm đẩy mạnh việc thực thi pháp luật, nâng cao quyền lực và năng lực của bộ máy nhà nước.
- Báo chí không có “lề phải”, không có “lề trái”, mà chỉ tuân thủ lẽ phải, cổ vũ cho xây dựng thể chế dân chủ, nâng cao sức chiến đấu của cả nước cho một Việt Nam cường thịnh.
- Sự lãnh đạo của Đảng cần bảo đảm thực hiện bằng được những bước đi đầu tiên nói trên, nhằm kế tục các thành tích đã đạt được trong 25 năm đổi mới, tạo ra tình hình thuận lợi, sao cho trong vòng vài năm tới BCHTƯ khoá XI có thể huy động trí tuệ toàn Đảng và cả nước xây dựng nên môt chiến lược phát triển có hai vế gắn bó hữu cơ với nhau: (a) cải cách hệ thống chính trị của đất nước, (b) phát triển kinh tế theo hướng đưa đất nước vào giai đoạn phát triển mới (phát triển theo chiều sâu); lộ trình thực hiện chiến lược này. Đảng viên phải gương mẫu và là người đi đầu thực hiện các bước đi này.
Trên đây mới chỉ là những bước đi đầu tiên tạo mọi điều kiện cho việc hình thành được một chiến lược chuyển đất nước sang thời kỳ phát triển trong thể chế dân chủ. Một chiến lược phát triển như thế, nhất thiết phải là thành quả lao động trí tuệ của toàn Đảng và toàn dân, đạt được sự đồng thuận cao nhất của toàn Đảng và toàn dân, để sẽ được thực hiện với quyết tâm cao nhất của toàn Đảng và toàn dân.
Một chiến lược như thế nhất thiết không phải là, và dứt khoát không được phép là “một cuộc cách mạng xóa đi tất cả và làm lại từ đầu!”
(xem tiếp V. Thay lời kết: Bàn về đa nguyên, đa đảng)
Chú thích
[44] Sự bế tắc hay khủng hoảng trong thế giới hiện nay về mô hình phát triển, nhìn theo khía cạnh tích cực có thể là một cơ hội lớn cho nước ta, chí ít là trên các phương diện: (a)biết cái đổ vỡ của mô hình phát triển hiện tại và những vấn đề do sự đổ vỡ này đặt ra để nước ta tránh đi vào các vết xe đổ - nhất là các trạng thái cực đoan quá nhấn mạnh một chiều bàn tay vô hình của thị trường của chủ nghĩa tân bảo thủ; những thiên lệch thái quá dù theo chiều hướng nào trong những vấn đề thuộc 2 phạm trù nhà nước pháp quyền và xã hội dân sự; niềm tin mù quáng vào vai trò của khoa học, công nghệ và kỹ thuật; các bài học về lựa chọn các quyết định và quyết sách, về vai trò của lãnh đạo, vai trò của tổ chức, đặc biết là những bài học về phát huy yếu tố con người; vân vân.., (b)những “cầu” và “cung” mới do cuộc khủng hoảng mô hình phát triển hiện nay – đặc biệt là “cung” và “cầu” cho phát triển xanh, sạch, dân chủ - đang trở thành xu thế phát triển của thế giới tiến bộ, đang đặt ra cho mọi quốc gia nhiều vấn đề mới, thách thức mới; đáp ứng được những “cầu” và “cung” mới này là con đường sống, đi ngược với “cầu” và “cung” mới này là lao vào con đường chết; nhận biết để có thể ứng xử tối ưu nhất đối với “cầu” và “cung” mới này là vấn đề sống còn, thực chất đó là sự lựa chọn của chiến lược phát triển – ví dụ, ngày nay nước ta càng đi sâu vào công nghiệp thượng nguồn là tự sát; dịch vụ kém cỏi như hiện nay lợi thế cạnh tranh nào cũng sẽ mất, sự lạc hậu về văn hoá (hiểu theo nghĩa rộng) ngày càng trở thành “disadvantage” (bất lợi thế) nguy hiểm, vân vân!.. (c)“cầu” cho sản phẩm mới, “cung” đáp ứng cho sản phẩm mới đều rất phong phú, quan trọng hơn nữa là ngày càng nhiều đòi hỏi về sản phẩm mới (“cầu”), điều quyết định là phải nhìn ra nó (sản phẩm mới), lựa chọn nó, chuẩn bị và nắm bắt lấy nó..., (d)vai trò quyết định của yếu tố con người – từ người lao động đến người lãnh đạo – đặt ra một tầm cao mới phải đáp ứng, giáo dục và thể chế chính trị tiên tiến trở thành hai yếu tố hàng đầu có ý nghĩa quyết định để đạt tới tầm cao mới này; (e)là nước đi sau, bên cạnh những “bất lợi thế” (disadvantages) không tránh khỏi, nước ta có nhiều lợi thế khác của nước đi sau cần triệt để khai thác (để vận dụng, để tránh né…) – có rất nhiều ví dụ để suy nghĩ: - phát triển ngoạn mục ngành viễn thông của nước ta trong 10 năm qua là ví dụ tích cực; - sự phát triển lạc hậu và lật đật của ngành giáo dục nước ta bỏ qua những kinh nghiệm tiên tiến của nhiều nước trên thế giới đã đạt được là ví dụ tiêu cực; (f)vì cái nước ta “đang có” (công nghệ, sản phẩm, cấu trúc kinh tế và cấu trúc xã hội…) còn ở mức độ thấp, nên nước ta có không ít lợi thế để chuyển sang cái mới dễ dàng hơn nhiều nước khác... (g)vân vân… Tất cả cho thấy không một giáo điều nào có thể giải phóng đất nước ta khỏi ghèo nàn lạc hậu.
[45] Cần xem xét kỹ vai trò, ảnh hưởng, sự can thiệp và quyền lực mềm của Trung Quốc hiện nay tác động vào toàn bộ khu vực Đông Nam Á, trước hết là vào nội bộ các nước ASEAN. Riêng các tin tức có liên quan được đăng tải trên các phương tiện truyền thông của các nước trong khu vực và trên thế giới đủ dấy lên sự lo ngại không thể bỏ qua. Có ý kiến nói thẳng tình hình Thái Lan hiện nay phải tính đến Trung Quốc và chỉ có lợi cho Trung Quôc (R D Kaplan, NYT 25 May 2010).
[46] Xin đặc biệt lưu ý: Mặc dù những đạo luật hay chính sách tốt nhất đất nước đang có trong tay có không ít khuyết tật hay thiếu đồng nhất, song phải nhấn mạnh những đạo luật và chính sách đúng đắn hiện có là cơ sở ban đầu rất quan trọng cho phát triển tiếp trong việc xây dựng một thể chế dân chủ. Cần kế thừa và phát triển tiếp thành quả này. Cái yếu nhất hiện nay và cũng khó khắc phục nhất là thực thi pháp luật và ý thức thượng tôn pháp luật.
