|
Bước Mở Đầu Của Sự Thiết Lập Hệ Thống Thuộc Địa Pháp Ở Việt Nam Vĩ Thanh và Lời Bạt TS Nguyễn Xuân Thọ https://sachhiem.net/NGXUANTHO/BuocMoDau_22.php
Vĩ Thanh Cuộc xâm lược của Pháp, đối với Việt Nam là một tai họa lớn nhưng cũng là một sự phát hiện vô giá, một cơ hội mở đầu cho một trong những đổi thay đột ngột và may mắn làm cho các dân tộc đổi dạng thay hình. Trong suốt con đường tồn tại của mình, với tư cách là một dân tộc có ý thức về mình, nước Việt Nam không ngừng tập trung nghị lực và lo lắng của mình vào vấn đề cuộc sống còn của mình, cuộc sống còn này bấp bênh và bi thảm, nhân dân Việt Nam yêu nó bằng một tình yêu dè dặt, nghi ngờ. Cuộc đấu tranh thường xuyên cho cuộc sống ấy đặt tinh thần dân tộc của người Việt Nam luôn luôn vào tình thế cảnh giác. Tất cả đều được đánh giá dưới góc độ tinh thần dân tộc và lợi ích dân tộc. Cũng như sự tôn trọng cổ truyền đối với tư tưởng dân chủ trước ngày thực dân Pháp xâm lược, sự nghi ngờ của người Việt Nam đối với đạo Gia-tô, từ ngày tiếp xúc với nước Pháp, được giải thích cái ý chí của người Việt Nam muốn sống hoặc muốn tồn tại. Việc mất độc lập dân tộc của Việt Nam và cuộc xâm chiếm của thực dân Pháp là một bài học cho người Việt Nam. Một chế độ chuyên chế mà không dựa vào nhân dân, không tôn trọng nhân dân như Mạnh Tử (372-289 TCN) đã dạy chúng ta thì không thể nào chống lại đối với một cuộc xâm lăng của ngoại bang. Cũng nằm trong một trường hợp, cũng trong một thời điểm lịch sử của mình mà Nhựt Bổn và Việt Nam đã trải qua, mỗi nước một số phận khác nhau. Năm 1853, dưới sự chỉ huy của Đô đốc Perry, hạm đội Mỹ oanh tạc vịnh Tokyo để buộc Nhật mở cửa cho nước ngoài vào buôn bán. Cùng một lúc, Nhựt Bổn dưới áp lực phải nhượng bộ những yêu sách của Mỹ, để đợi thời thì dòng họ Shogun Tokugawa cũng nhượng quyền bính, vì lợi ích đất nước, lại cho hoàng đế Nhựt Bổn. Và chính nhờ vậy, nhờ sự đồng tâm nhất trí giữa những người lãnh đạo và nhân dân ấy mà Hoàng đế Meiji (Minh Trị) đã có thể thực hiện công cuộc hiện đại hóa đất nước mình và sau gần bốn mươi năm cải cách (1868-1912) kéo ngọn cờ Nhựt Bổn lên thành một cường quốc hiện đại và hùng mạnh. Cùng với những lý do kinh tế và chính trị như người Mỹ tháng 9/1858, hạm đội Pháp - Tây Ban Nha, dưới quyền chỉ huy của Đô đốc Rigault de Genouilly, bắn phá vùng Đà Nẵng, mở đầu một cuộc xâm lược Việt Nam và công cuộc thực dân hóa của Pháp. Đáng lẽ phải dựa vào nhân dân để chống lại xâm lược của ngoại bang, vua Tự Đức đã bỏ mặc dân đương đầu với kẻ thù. Bị đặt một mình trước những vũ khí có sức phá hoại mạnh của Pháp, nhân dân Việt Nam chỉ còn một cách là chết để bảo vệ Tổ quốc và tự do. Họ đã kháng chiến với một nghị lực tuyệt vời, xứng đáng với quá khứ của họ. Họ đã đương đầu, không hề nao núng với cái chết với một tinh thần bình tĩnh. Trừ vua Hàm Nghi, vua Thành Thái, và Duy Tân đã anh dũng chống lại sự chiếm đóng nước mình của Pháp và bị Pháp truất ngôi, lưu đày, buộc phải sống cuộc đời lưu vong nơi đất khách quê người tại Algerie, đảo Réunion, mà dân tộc Việt Nam tỏ lòng biết ơn trước sự dũng cảm và hy sinh này, một phần lớn các vua chịu trách nhiệm về sự suy tàn và sụp đổ của giang sơn đất nước. Họ phải mang cái nhục này trước lịch sử. Nhân dân Việt Nam không đáng có những ông vua như vậy. Họ xứng đáng được lãnh đạo tốt hơn. Vì đã phải chịu ảnh hưởng quá xấu xa của nền văn minh phong kiến Trung Quốc, các vua và các quan của triều đình Huế đã bỏ mất cơ hội chấn hưng đất nước như Nhựt Bổn và làm cho đất nước bị mất nền độc lập quốc gia. Người Việt Nam, ai ai cũng muốn nước mình được tự do, hùng cường và hạnh phúc. Quá khứ của đất nước này, người dân Việt, giàu hay nghèo, già hay trẻ đều biết đất nước mình đã sống một ngàn năm độc lập dưới một chế độ quân chủ yêu nước, một quốc gia có tổ chức, hùng mạnh, có đủ sức – luôn cả đối với Trung Quốc – gìn giữ độc lập cho mình. Họ nhận thức họ là một dân tộc đầy nhựa sống và đảm đang. Họ cũng nhận thức mình có một nền văn minh – ngoài ra phương diện kỹ thuật – không thua kém gì văn minh phương Tây. Và trên quá khứ đầy đau thương nhọc nhằn mà cũng là một quá khứ hãnh diện và tự do, người dân Việt ấp ủ một nhớ nhung âm thầm, trong đó, xuất hiện hình ảnh một đất nước Việt Nam ngày mai đầy hứa hẹn.. TS Nguyễn Xuân Thọ
Lời Bạt Về cuốn sách Bước mở đầu của sự thiết lập hệ thống thuộc địa Pháp ở Việt Nam (1858 – 1897) Đây là một công trình lịch sử có độ xác thực cao vì sử dụng những tư liệu gốc từ kho tư liệu của Bộ Ngoại giao Pháp, Bộ Ngoại vụ Tây Ban Nha, Bộ Hải quân, Bộ Thuộc địa Pháp và những nguồn sử liệu khác, cùng với tư liệu riêng của tác giả về một số nhân vật lịch sử. Cuốn sách được bắt đầu và phát triển rộng hơn, sâu sắc hơn từ luận án Tiến sĩ của chính tác giả, do đó cuốn sách có giá trị khoa học cao từ việc sưu tầm, hệ thống, đối sánh các nguồn tư liệu để “phục dựng” khá toàn diện lịch sử nước Việt Nam giai đoạn quan trọng trong 40 năm nửa sau thế kỷ XIX. Chỉ khoảng 40 năm nhưng với kho tư liệu vô cùng phong phú và đa dạng, cuốn sách gần 600 trang đã dẫn dắt người đọc đi theo những sự kiện lịch sử một cách logic, cho biết thêm nhiều “góc khuất” của những sự kiện, quá trình diễn biến, kể cả về tính cách và hành xử của những nhân vật lịch sử quan trọng. Cách diễn giải của tác giả rất dễ hiểu, hấp dẫn, lôi cuốn do trình bày sử liệu một cách khách quan, những nhận xét dựa trên cơ sở dữ liệu trong mối liên kết chặt chẽ với nhau. Có thể hình dung cuốn sách là “một cái cây cổ thụ” - xã hội Việt Nam nửa sau thế kỷ XIX, trong đó “thân cây” chính là những hiệp ước giữa Việt Nam và Pháp từ Hiệp ước Versailles 1787 đến Hiệp ước Patenôtre, từng bước xóa bỏ nền độc lập tự chủ của Việt Nam, đồng thời cũng từng bước thiết lập chính quyền đô hộ của Pháp. Những “cành cây” chính một phía là mối quan hệ giữa Pháp với các nước Tây Ban Nha, Đức, Trung Quốc; giữa chính phủ Pháp với chính quyền của Pháp ở Việt Nam, giữa chính phủ Pháp với các giáo sĩ, giữa những người Pháp trực tiếp “quản lý” Việt Nam với các giáo sĩ và giáo dân ở đây… Phía khác là quan hệ giữa vua và những đại thần trong triều đình nhà Nguyễn, giữa các đại thần với nhau, giữa triều đình với nhân dân ba miền Nam - Trung - Bắc… Từ đó biểu hiện thành những “nhánh phụ” là nguyên nhân xa gần của những sự biến trong nội bộ triều chính, hành xử và của những nhân vật lịch sử nhà Nguyễn dẫn đến việc mất nước, vai trò của nhân dân, rồi vai trò, tính cách và hành xử của những quan lại người Pháp trong bộ máy cai trị… Tất cả hiện lên khá rõ ràng với trách nhiệm của từng người cụ thể trong từng sự kiện, và cái kết cho số phận của họ như một tất yếu của nhân vật lịch sử nhưng ta cũng hiểu được từ góc độ một “con người” của xã hội đó. Tập hợp số phận bi kịch của những nhận vật lịch sử Việt Nam chính là bi kịch của đất nước Việt Nam cuối thế kỷ XIX. Nhưng cuốn sách cũng phản ánh một phần “gốc rễ” của tình hình xã hội Việt Nam thế kỷ XIX: Ít nhất là từ thời kỳ Đàng Trong và Đàng Ngoài (thế kỷ XVII) đã để lại nhiều “di chứng” trong tâm thức lịch sử - văn hóa Việt Nam, bên cạnh việc mở rộng đất đai về phương Nam và quá trình hình thành chính quyền các Chúa Nguyễn rồi thiết lập Triều Nguyễn.. Một số vấn đề như:
Là những bài học lịch sử sâu sắc, cụ thể, rõ ràng mà cuốn sách này, một lần nữa mang lại cho người đọc. Ngoài ra cuốn sách có những chú thích, trích dẫn cũng rất chi tiết, công phu, phụ lục đầy đủ những văn bản gốc quan trọng cũng làm tăng giá trị khoa học của cuốn sách. Tuy nhiên những nhà nghiên cứu chắc sẽ hơi tiếc khi không có Thư mục tài liệu tham khảo, tài liệu chú dẫn. Việc xuất bản cuốn sách này là rất cần thiết, và tôi tin bạn đọc sẽ đọc nó với sự thích thú, không chỉ vì thông tin lịch sử mà nó mang lại, mà còn vì nó rất lôi cuốn người đọc qua cách viết, giọng văn. Cách trình bày sự kiện gần gũi với kiểu “biên niên, thực lục” truyền thống ở độ chính xác nhưng từng câu chữ và cách đặt mỗi sự kiện trong bối cảnh xã hội rộng hơn thì mang phong cách của sử học hiện đại, là của lịch sử xã hội chứ không chỉ lịch sử của triều chính. Sài Gòn 21/11/2015 Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu
Nguồn: (Alpha Books - Ebook) Bước Mở Đầu Của Sự Thiết Lập Hệ Thống Thuộc Địa Pháp Tại Việt Nam 1858-1897 Trang Lịch Sử |
