ALEXANDRE DE RHODES & VẤN ĐỀ CHỮ QUỐC NGỮ

Bùi Kha

http://sachhiem.net/BUIKHA/BuiKha_Rhodes_6.php

12-Jul-2018

 

Bài 7

TRAO ĐỔI VỚI PGS. TS. HÀ ĐÌNH ĐỨC- Bia Tưởng Niệm?

Trong suốt gần 100 năm Pháp thuộc, chính quyền Pháp và Giáo hội Công giáo Pháp (cũng như Việt Nam) đã cố tình “dạy” cho dân ta rằng người sáng chế chữ Quốc ngữ là cố đạo người Pháp tên là Alexandre de Rhodes mà không nhắc đến các giáo sĩ người Bồ Đào Nha, chủ yếu vì hai lý do: (a) Về mặt tôn giáo, thách thức sắc lệnh năm 1493 của Giáo hoàng Alexander VI chia thế giới làm hai, gạt bỏ Giáo hội Pháp và dành cho Bồ Đào Nha độc quyền truyền bá đạo Chúa tại các nước phương Đông; và (b) Về mặt chính trị, ghi công de Rhodes đã góp phần đắc lực vào công cuộc xâm lược và đặt nền móng đô hộ tại Việt Nam của Pháp thông qua những hoạt động gián điệp và đào tạo một đội ngũ tay sai bản xứ của ông ta.

Mấy ngày qua, nhiều anh em gửi email cho nhau với tựa đề “Khôi phục lại tượng đài Alexandre de Rhodes” các bạn nghĩ sao?” Kèm theo là bài viết của PGS. Hà Đình Đức đăng trên Thông tấn xã Việt Nam và bài viết này cũng được báo Hà Nội Mới đăng lại khoảng hai tháng trước.

Đúng ra tôi không nên viết để nêu rõ những nhầm lẫn trong bài viết của Phó Giáo sư Hà Đình Đức vì tháng 7 năm 1996, tôi đã viết bài đối luận về những sai lầm trong bài “Từ một câu chữ của Alexandre de Rhodes đến các dẫn dụng khác nhau ” của Giáo sư Chương Thâu đăng trong Nguyệt san Công giáo năm 1995. Bài đối luận của tôi có tựa đề “Góp ý với Giáo sư Chương Thâu về vai trò của linh mục Alexandre de Rhodes và nguồn gốc chữ Quốc ngữ” về sau đổi gọn thành: “Alexandre de Rhodes và chữ Quốc ngữ, Biện chính với Giáo sư Chương Thâu”. Tháng 2 năm 2004, bài viết này được in lại trong cuốn Bùi Kha, Tuyển tập gồm có 4 bài: Alexandre de Rhodes, Trần Lục, Trương Vĩnh Ký và Ngô Đình Diệm.

Vì bài viết nói trên khá dài, 55 trang, nên tôi thấy cần viết thêm bài này, cô đọng vài điểm chính của bài viết trước, cách đây 8 năm, cũng chỉ nhằm để thảo luận với PGS. Hà Đình Đức về linh mục Alxandre de Rhodes, người được cố ý hay vô tình vinh danh sai lầm qua nhiều thế hệ!

1. Thảo luận với PGS. Hà Đình Đức

 PGS. Hà Đình Đức (HĐĐ) viết: “Cách đây hơn 60 năm, tại khuôn viên nhỏ cạnh đền Bà Kiệu trên Hồ Gươm đã từng có nhà bia Alexandre de Rhodes - người có công trong việc chế tác chữ Quốc ngữ...”

- Bùi Kha: Sáu mươi năm trước, tức là khoảng 1940, thời kỳ Việt Nam đang còn bị ách thống trị của thực dân Pháp và của Giáo hội Công giáo Pháp thì việc ca tụng A. de Rhodes (một giáo sĩ người Pháp) chắc chắn mang nhiều tính chính trị, tôn giáo và thiên vị hơn là tính sử học khách quan.

 HĐĐ: “Ông để tâm nghiên cứu về phong tục tập quán, lịch sử, tài nguyên thiên nhiên nước ta... Ông đã soạn ra nhiều truyện ký, dịch ra nhiều thứ tiếng như: Phép giảng tám ngày (..), Từ điển An Nam - Bồ Đào Nha - Latinh, Diễn giải vắn tắt về Hành trình truyền giáo Đàng Ngoài, Lịch sử Vương quốc Đàng Ngoài”.

- Bùi Kha: PGS. Hà Đình Đức ghi lại đoạn văn trên, nhưng đã không đọc để biết mục đích “nghiên cứu về phong tục tập quán, lịch sử, tài nguyên thiên nhiên nước ta...” của vị linh mục này là với hậu ý gì? PGS cũng không đọc để biết các cuốn Phép giảng tám ngày, Hành trình truyền giáo...viết gì trong đó ?

Cuốn Phép giảng tám ngày của linh mục Alexandre de Rhodes còn giữ ở nhà thờ Mằng Lăng, Tuy Hòa, Việt Nam.

Divers Voyages et Missions (Hành trình và Truyền giáo)⁽¹⁾ .

Với những lời lẽ kích động “tiến lên”, xấc xược, ngạo mạn đầy dẫy trong mấy tác phẩm của ông, nhất là trong cuốn Phép giảng tám ngày của vị giáo sĩ Dòng Tên này có đáng được xem là những tác phẩm văn hóa có giá trị hay không? Vấn đề này, tôi đã phân tích trong bài viết cách đây 8 năm, nên không nhắc lại ở đây nữa. Và cuối cùng là cuốn Từ điển Việt - Bồ - La không phải là sản phẩm hoàn toàn của A. de Rhodes mà ông chỉ thêm phần Latinh vào hai cuốn từ điển đã có sẵn của người khác.

 HĐĐ: “Đến năm 1993, nhân 400 năm sinh của Alexndre de Rhodes, Câu lạc bộ Sử học đã tổ chức cuộc tọa đàm về Alexandre de Rhodes. GS. Nguyễn Lân nhắc đến nhà bia tri ân Alexandre de Rhodes bên Hồ Gươm đã bị phá bỏ do tư tưởng hẹp hòi không phù hợp với đạo đức của dân ta, một dân tộc trọng tình nặng nghĩa, uống nước nhớ nguồn... Sau Cách mạng tháng Tám, ta vẫn giữ tượng bán thân của nhà vi trùng học Pasteur ở vườn hoa trước viện Vệ sinh Dịch tễ, trước viện này có phố mang tên bác sĩ Yersin...”

- Bùi Kha: Qua đoạn văn trên, chúng ta thấy ý kiến của Giáo sư Nguyễn Lân rất đúng là “đạo đức của dân ta, một dân tộc trọng tình nặng nghĩa, uống nước nhớ nguồn”. Nhưng trọng tình nghĩa và uống nước nhớ nguồn trong trường hợp nhà vi trùng học Pasteur và bác sĩ Yersin… thì đúng, còn trường hợp với linh mục A. de Rhodes thì hoàn toàn sai, và việc phá bỏ nhà bia tri ân A. de Rhodes tại Hà Nội và bãi bỏ tên đường mang tên ông ta tại TP. Hồ Chí Minh là một việc làm sáng suốt áp dụng đúng cho bản chất và con người chính trị đội lốt tôn giáo, A. de Rhodes, mà tôi sẽ chứng minh trong bài này.

HĐĐ: “Năm 1995, nhân kỷ niệm 335 năm ngày mất của Alexandre de Rhodes, Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn đã tổ chức Hội thảo khoa học về cuộc đời và sự nghiệp của Alexandre de Rhodes. “GS.TS Nguyễn Duy Quý đã kết luận: Trước mắt, đối với Alexandre de Rhodes - như chúng ta đã có kiến nghị với chính phủ - để thiết thực ghi nhận những đóng góp của ông, chúng ta sẽ tiến hành đưa tấm bia ghi công ông trong việc điển chế hóa chữ Quốc ngữ vào khuôn viên Thư viện Quốc gia và sẽ khôi phục lại tên phố Alexandre de Rhodes ở thành phố Hồ Chí Minh...”

- Bùi Kha: Đoạn văn này, một lần nữa, cho thấy các giáo sư, các nhà khoa học trong cuộc hội thảo nói trên đã không tìm hiểu rõ ràng nên đã sai lầm trong việc kiến nghị với Chính phủ để ghi nhận, thay vì lên án, linh mục A. de Rhodes. Nguyên nhân chính dẫn đến việc khôi phục lại địa vị của Alexandre de Rhodes như trên, được Giáo sư Chương Thâu trình bày rõ hơn trong bài “Từ một câu chữ của Alexandre de Rhodes đến các dẫn dụng khác nhau”. Theo bài viết này, trong cuộc hội thảo tháng 3 năm 1993, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu, Giáo sư Sử học Đinh Xuân Lâm và cả Giáo sư Chương Thâu đã đồng ý với linh mục Hồng Nhuệ Nguyễn Khắc Xuyên dịch cụm từ “Plusieurs Soldats” là “mấy chiến sĩ” và còn chú thích, chiến sĩ ở đây được hiểu là “lính thừa sai” tức là “các giáo sĩ” chứ không phải lính chiến là các người có súng để đánh giặc.

2. Từ việc dịch sai lầm đến kiến nghị phục hồi vị trí (sai lầm) cho ông A. de Rhodes.

Vì việc dịch sai lầm nên mới đưa đến có kiến nghị phục hồi vị trí (sai lầm) cho ông A. d. Rhodes như vừa nói trên.

Trong bài “Alexandre de Rhodes và chữ Quốc ngữ Biện chính với Giáo sư Chương Thâu” tôi đã đưa ra 6 luận điểm bằng sử liệu để chứng minh việc dịch sai lầm ấy. Sau đây, tôi chỉ tóm lược 3 điểm chính:

a. Từ điển Larousse dịch “Plusieurs” là “nhiều” và chữ “Soldats” là “lính chiến” (tiếng Anh: soldiers). Và chữ “Missionnaires” mới có nghĩa là “thừa sai” hay giáo sĩ.

b. Linh mục Alexandre de Rhodes viết rất rõ: “Tôi nghĩ nước Pháp là nước ngoan đạo nhất thế giới, nước Pháp có thể cung cấp cho tôi nhiều binh lính (plusieurs soldats) để chinh phục toàn cõi phương Đông (la conquête de tout l’Orient.”

Nước Pháp hay nói đúng hơn là Chính phủ Pháp thì không thể có lính thừa sai mà chỉ có lính chiến (soldats) mà thôi. Và chỉ trong Giáo hội Pháp mới có “lính” thừa sai (missionnaires).

c. Tại sao linh mục Alexandre de Rhodes không xin Giáo hội Pháp mà xin Chính phủ Pháp? Vì sắc lệnh năm 1493, Giáo hoàng Alexander VI chia thế giới làm hai, cho Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha có quyền đi chiếm thuộc địa và truyền đạo. Vì vậy, Giáo hội Pháp không có quyền chen chân vào các nước phương Đông nơi mà Giáo hoàng Alexander đã chia cho Bồ Đào Nha. Vì thế, linh mục A. de Rhodes không thể nhờ cậy gì vào Giáo hội Pháp trong việc chinh phục toàn cõi phương Đông (la conquête de tout l’Orient) mà phải nhờ Chính phủ Pháp là vì vậy. Chính cụm từ “la conquête de tout l’Orient” cũng được nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu, Giáo sư Sử học Đinh Xuân Lâm và Giáo sư Chương Thâu trong buổi hội thảo nói trên dịch là “nước Cha trị đến” thì thật là quá gượng ép, nhằm cưỡng từ đoạt lý.

3. Đề nghị bãi bỏ việc vinh danh và liệt kê công (nếu có) và tội của Alexandre de Rhodes

Tôi không những đồng ý với Bộ Văn hóa và Chính phủ Việt Nam, đã có lần, bãi bỏ việc vinh danh Alexandre de Rhodes mà còn nên liệt kê rõ công, nếu có, và tội của ông giáo sĩ này để làm gương cho hậu thế.

Công, nếu có, hay tội của Alexandre de Rhodes thường được căn cứ vào ba câu hỏi chính sau đây:

1. Sáng lập chữ Quốc ngữ?

Alexandre de Rhodes có phải là người sáng lập chữ Quốc ngữ theo mẫu tự Latinh hay không? Chính ông Alexandre de Rhodes, chứ không phải người nào khác, trả lời KHÔNG qua đoạn văn trích dẫn do chính ông viết trong lời “Cùng độc giả” của cuốn Từ điển Việt - Bồ - La như sau:

“Quyển từ điển tam ngữ này, gồm tiếng An Nam, Bồ Đào và Latinh tôi đặt nó vào trong tay và để trước mắt bạn được, là nhờ vào sự tài trợ của Thánh Bộ Truyền bá Đức tin...

Tuy nhiên trong công việc này [học chữ Quốc ngữ - BK] ngoài những điều mà tôi học được nhờ chính người bản xứ⁽²⁾ trong suốt gần mười hai năm thời gian mà tôi lưu trú lại hai xứ Cô-sinh (Đàng Trong - BK) và Đông Kinh (Đàng Ngoài - BK) thì ngay từ đầu tôi đã học với Cha Francisco de Pina người Bồ Đào, thuộc Hội Dòng Giê-su rất nhỏ bé chúng tôi, là thầy dạy tiếng, người thứ nhất trong chúng tôi rất am tường tiếng nầy, và cũng là người thứ nhất bắt đầu giảng thuyết bằng phương ngữ đó mà không dùng thông ngôn, tôi cũng sử dụng những công trình của nhiều Cha khác cùng một Hội Dòng, nhất là của Cha Gaspar de Amaral và Cha Antonio Barbosa, cả hai ông đều đã biên sọan mỗi ông một cuốn từ điển: ông trước bắt đầu bằng tiếng An Nam, ông sau bằng tiếng Bồ Đào, nhưng cả hai ông đều chết sớm. Sử dụng công khó của hai ông tôi còn thêm tiếng Latinh theo lệnh các Hồng y rất đáng tôn...”⁽³⁾ .

Ông A. de Rhodes cho thấy rõ là ông không phải là người sáng chế chữ Quốc ngữ và ông cũng chưa bao giờ là tác giả hoàn toàn cuốn Từ điển Việt - Bồ - La mà ông chỉ có công thêm phần Latinh vào mà thôi. Vậy, chúng ta có cần phải gán cho Alexandre de Rhodes cái công sáng chế chữ Quốc ngữ là việc làm mà chính ông đã khẳng định là KHÔNG qua đoạn văn mà chính ông đã viết như trên? Alexandre de Rhodes “lương thiện” như thế vì trước ông đã có Từ điển An Nam - Bồ Đào Nha của Gaspar do Amaral, Từ điển Bồ Đào Nha - An Nam của Antonio Barbosa, Nhập môn tiếng Đàng Ngoài (Manuductio ad Linguam Tunckinensem) của giáo sĩ Thụy Sĩ gốc Đức, Onofre Borges.

Thêm nữa và gần đây nhất, bài viết của Nguyễn Phước Tương cũng đưa ra những sử liệu cho thấy de Rhodes không phải là người sáng chế chữ Quốc ngữ. Tạp chí Huế Xưa & Nay số 62 (tháng 3-4/2004), trong bài “Sự phát minh chữ Quốc ngữ: Vai trò tiên phong của Francisco de Pina và vị trí quan trọng của người Việt, tác giả Nguyễn Phước Tương đã trích dẫn lá thư dài 7 trang của vị giáo sĩ Bồ Đào Nha này gửi cho Khâm sai Jérónimo Rodriguez vào năm 1623 (được nhà ngôn ngữ học người Pháp Roland Jacques tìm thấy trong Thư viện Quốc gia của Cung điện Hoàng gia Ajuda ở Lisbonne và công bố trong công trình của mình vào năm 1995 và năm 2002), cùng những trước tác ngữ học và văn học bằng tiếng Việt Latinh của ông (Chuyên luận về Từ vựng và các thanh tiếng Việt, Ngữ pháp tiếng Việt, Tập các loại truyện cổ tích, Tuyển tập các bài viết hay ở Đàng Trong), cũng như ghi lại quá trình lĩnh hội và xử lý tiếng Việt để chứng minh hai điều:

(1) Nếu phải xác định ai là người tiên phong và đặt nền móng cho chữ Quốc ngữ, trước cả khi de Rhodes đặt chân tới nước ta, thì người đó phải là linh mục Bồ Đào Nha Francisco de Pina; và

(2) Chính de Pina đã dạy cho Alexandre de Rhodes tiếng Việt và sau khi de Pina chết, chính Rhodes, “một người bị dị nghị trong hàng ngũ đồng nghiệp về trình độ tinh thông tiếng Việt”, đã “giữ lại các công trình đó cho mình và đã mang theo trong chuyến ra Đàng Ngoài vào năm 1627”.

b) Quan điểm chính trị

Ông Alexandre de Rhodes có vận động Pháp đánh chiếm Việt Nam hay không? Chính ông ta trả lời CÓ trong đọan văn mà cũng chính ông viết như sau trong cuốn Hành trình và Truyền giáo (Divers Voyages et Missions), bản dịch của Hồng Nhuệ, Ủy ban Đoàn kết Công giáo TP. Hồ Chí Minh, 1994:

“Tôi tưởng nước Pháp là một nước đạo đức nhất thế giới, nước Pháp có thể cung cấp cho tôi mấy chiến sĩ đi chinh phục toàn cõi Đông phương, đưa về qui phục Chúa Kitô và nhất là tôi sẽ tìm được các giám mục, cha chúng tôi và thầy chúng tôi trong các giáo đoàn. Với ý đó, tôi rời bỏ Rôma ngày 11 tháng 9 năm 1652 sau khi tới hôn chân Đức Giáo hoàng”(gần cuối tr. 263).

“Tôi đi qua Marxây và Lyon rồi tới Paris; theo tôi thì Paris là thu gồm hay đúng hơn là bản mẫu tất cả những gì đẹp nhất tôi đã thấy ở khắp trái đất này” (cuối tr. 263).

“Trên đường từ Lyon tới Paris tôi nghiệm thấy có sự quan phòng rất đặc biệt của Chúa tôi vẫn coi như kim chỉ nam và mẫu mực. Để ra mắt ở Pháp tôi cần có thiên thần hộ vực để đưa tôi lọt vào triều đình vuacao cả nhất hoàn cầu. Thế là tôi gặp ở Roanne đức Henri de Maupa, giám mục thành Puy, tu viện trưởng Saint Denis, đệ nhất tuyên úy của Hoàng hậu. Ngài có nhã ý cùng đi với tôi trong cuộc hành trình nhỏ bé nầy. Trong mười lăm ngày, tôi thấy nơi ngài rất nhiều nhân đức và thương yêu, suốt đời tôi, tôi quí mến công ơn và sẽ đề cao cuộc hội ngộ may mắn nhất trong suốt các hành trình của tôi” (đầu tr. 264).

Đoạn văn trên đã cho thấy, chính linh mục Alexandre de Rhodes đã nhờ giám mục thành Puy, Henri de Maupa cũng là tuyên úy của Hoàng hậu, vợ vua Luis XIV, dẫn vào triều đình để vận động xin giúp nhiều lính chiến (Plusieurs Soldats) để chinh phục toàn cõi Đông phương (la conquête de tout l’Orient, trong đó có Việt Nam). Tuy sự vận động đó chưa thành vào thời điểm của ông, nhưng nó đã mở đường cho Pháp xâm lăng nước ta 206 năm sau. Lính Pháp đổ bộ lên Đà Nẵng ngày 1- 9 -1858.

Thế mà một số các nhà nghiên cứu của ta, “bảo hoàng hơn vua”, lại cứ muốn “cưỡng ép” ông Rhodes (Đắc Lộ) phải đóng vai cha đẻ chữ Quốc ngữ cho bằng được, và tìm cách chối bỏ cái tội mà ông đã vào trong triều đình Pháp vận động để Pháp đánh chiếm nước ta, rồi kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền để vinh danh một người không những tầm thường mà là một tên gián điệp, vì hành động chính trị của ông là bước dẫn khởi cho gần một trăm năm nước ta bị Pháp đô hộ và hệ quả của nó vẫn còn di hại cho đến ngày nay.

Trong suốt gần 100 năm Pháp thuộc, chính quyền Pháp và Giáo hội Công giáo Pháp (cũng như Việt Nam) đã cố tình “dạy” cho dân ta rằng người sáng chế chữ Quốc ngữ là một ông cố đạo người Pháp tên là Alexandre de Rhodes mà không nhắc đến các giáo sĩ người Bồ Đào Nha chủ yếu vì hai lý do: (a) Về mặt tôn giáo, thách thức sắc lệnh năm 1493 của Giáo hoàng Alexander VI chia thế giới làm hai, gạt bỏ Giáo hội Pháp và dành cho Bồ Đào Nha độc quyền truyền bá đạo Chúa tại các nước phương Đông; và (b) Về mặt chính trị, ghi công Rhodes đã góp phần đắc lực vào công cuộc xâm lược và đặt nền móng đô hộ tại Việt Nam của Pháp thông qua những hoạt động gián điệp và đào tạo một đội ngũ tay sai bản xứ của ông ta.

Như vậy, Rhodes biểu tượng rõ ràng cho cả vừa cuộc xâm lăng văn hóa (sẽ được trình bày rõ hơn trong phần c dưới đây) lẫn nền đô hộ chính trị. Và đối với Giáo hội Công giáo Pháp và bản địa thì việc vinh danh de Rhodes vì ông là người đi chinh phục toàn cõi phương Đông, trong đó có Việt Nam. Còn người Pháp cũng như tay sai của họ, việc đúc tượng tạc bia cho de Rhodes là chuyện đương nhiên phải làm để nhớ cái công ơn đưa sáng kiến chinh phục cõi phương Đông, và cung cấp cho Pháp một đội ngũ trung thành không thể thiếu trong cuộc xâm lược và đô hộ nước ta vì, nếu không có đội ngũ giáo sĩ và giáo dân (Việt Nam) thì thực dân Pháp cũng giống như cua bị bẽ gãy hết càng. Còn dân Việt Nam đã đánh đuổi được quân xâm lăng Pháp ra khỏi bờ cõi để giành lại nền độc lập chính trị và chủ quyền quốc gia, thế mà giờ này, năm 2004, ngay tại thủ đô Hà Nội, vẫn còn có một số nhà nghiên cứu chưa thoát khỏi khống chế văn hóa của Pháp nên đòi vinh danh một tên gián điệp của thực dân ?

Khí cụ chữ Quốc ngữ

Các giáo sĩ Tây phương sáng chế chữ Quốc ngữ theo mẫu tự Latinh với mục đích gì? Chúng ta nên thấy rõ sách lược chính trị của giám mục Puginier mặc dầu ông không sống đồng thời với linh mục Alexandre de Rhodes, nhưng chiến lược lịch sử thì giống nhau, vì đây là một trong những công cụ đã được sáng chế bởi những giáo sĩ đi trước giám mục này.

Mục đích việc sử dụng chữ Quốc ngữ của giám mục Puginier

“Từ lâu, tôi chủ trương dạy và dùng chữ Châu Âu để viết tiếng An Nam, nhưng khốn thay, tôi không được ủng hộ trong việc thực hiện kế hoạch mà đã sáu lần tôi đề nghị. Nhưng tôi sung sướng thấy từ hai năm nay, chúng ta hoạt động tích cực trong mục đích này: Ngoài trường dạy tiếng Pháp của phái bộ là trường đầu tiên được thiết lập ngày 8-12-1884, chính phủ còn lập nhiều trường khác từ ngày 5-4-1885.

Cần phải dạy càng sớm càng tốt cho người An Nam viết và đọc được tiếng họ bằng chữ Âu Châu, việc này dễ hơn và tiện lợi hơn dùng chữ Nho. Trong vài năm sau, cần phải bắt buộc mọi giấy tờ chính thức không được viết bằng chữ Nho như trước nữa, phải viết bằng tiếng trong nước, mỗi viên chức ít nhất phải được dạy đọc và viết tiếng An Nam bằng chữ Châu Âu. Trong lúc đó việc dạy chữ Pháp sẽ tiến triển nhiều hơn và chúng ta chuẩn bị một thế hệ để cung cấp các viên chức có học tiếng nước chúng ta. Như thế có lẽ trong vòng 20 hay 25 năm, chúng ta có thể bắt buộc mọi giấy tờ đều viết bằng tiếng Pháp, do đó chữ Nho sẽ dần già bị bỏ rơi mà chúng ta chẳng cần phải cấm đoán gì.

Khi chúng ta đạt được thành quả lớn lao đó, chúng ta xóa đi của nước Trung Hoa một phần lớn ảnh hưởng tại An Nam và phe trí thức An Nam là phe rất căm ghét sự thiết lập thế lực Pháp, cũng sẽ bị tiêu diệt dần dần.

Vấn đề này có tầm quan trọng rất lớn, sau khi đạo Thiên Chúa được thiết lập, tôi xem việc tiêu diệt chữ Nho và thay thế dần dần ban đầu bằng tiếng An Nam, rồi bằng tiếng Pháp như là phương tiện rất chính trị, rất tiện lợi và rất hiệu nghiệm để lập nên tại Bắc Kỳ một nước Pháp nhỏ ở Viễn Đông.”

“Ngoài việc Thiên Chúa giáo hóa xứ này và xóa bỏ chữ Nho, giám mục Puginier còn đề nghị một số biện pháp thực tế khác để củng cố nền thống trị Pháp ở Bắc kỳ: Cho định cư tại ven biên giới Việt Nam, tiếp cận Trung Hoa các nhóm dân thân hữu và trung thành với nước Pháp, sử dụng các dân tộc ít người trong công việc bình định, đào tạo một đội quân Pháp theo mẫu quân đội An Độ xưa kia, tạo lập một nông trại kiểu mẫu do tu sĩ dòng Luyện Tâm đảm đương, giảm bớt chi phí và thuế má để chinh phục (lòng quý trọng và thương yêu) của dân chúng…”

Giám mục kết luận: “Tôi đã làm việc gần 30 năm trong phái bộ và tôi biết khá nhiều về đất nước này để bảo đảm được rằng nếu chính phủ chấp thuận theo kế hoạch mà chúng tôi hân hạnh đưa ra, thì không bao lâu nữa Bắc kỳ sẽ thành một nước Pháp nhỏ ở Viễn Đông mà tôi một lòng tha thiết muốn xây dựng.”

“Là giám mục Hà Nội, người cầm đầu phái bộ lớn nhất ở Bắc Kỳ đã giúp rất nhiều cho đoàn quân chiếm đóng Pháp nhờ sự hiểu biết rộng lớn về đất nước này, Puginier lúc nào cũng là vị cố vấn được nghe theo nhiều nhất, là kẻ hợp tác mà giới chức Pháp luôn tôn trọng. Tóm lại, ông ta là Laviegerie ở Đông Dương.”⁽⁴⁾

Như thế, chữ Quốc ngữ được các giáo sĩ người Bồ, nhất là Francisco de Pina, chứ không phải Alexandre de Rhodes, sáng chế, trước hết, là để dễ dàng biến đổi những người Việt hiền lành theo lời kêu gọi “Chẳng thà mất nước không thà mất Chúa” như linh mục Hoàng Quỳnh khẳng định, hoặc như giám mục Puginier cũng đã xác nhận “Không có giáo sĩ và giáo dân thì người Pháp cũng như cua bị bẻ gãy hết càng” (Sans les missionnaires et les chritiens, écrit Mgr. Puginier, les Françaises seraient comme les crabes auquels on aurait toutes les pattes), và về sau chữ Quốc ngữ đã trở thành một khí cụ đồng hóa dân tộc ta như giám mục Puginier cho thấy như trên.

Nhân dân ta đã nhanh nhẹn biết sử dụng loại vũ khí chữ Quốc ngữ để dễ mở mang dân trí nhằm đánh đuổi thực dân ra khỏi nước.

Vì tiến trình không tốt đẹp giữa cứu cánh và phương tiện của chữ Quốc ngữ, nên nhiều nhà nghiên cứu đưa ra nhiều ý kiến tương đồng:

- Tiến sĩ Trần Chung Ngọc: Một bọn cướp vào nhà, chúng dùng khí giới uy hiếp, giết người. Nhưng có người đã giành được khí giới của chúng và giải phóng các nạn nhân. Vậy chúng ta có cần phải biết ơn những tên cướp đó không?

- Cựu thẩm phán Charlie Nguyễn, một trí thức đạo giòng hỏi, kẻ thù vào nhà dùng dao cướp của giết người, chúng để lại dao, ta dùng dao vào việc tiện ích. Vậy chúng ta có cần phải tạc tượng để ghi ơn chúng ?

- GS. Trần Thanh Đạm cũng luận, thực dân Pháp vào Việt Nam, chúng xây phi trường để cho máy bay đi oanh tạc nghĩa quân kháng chiến. Nay chúng ta sử dụng phi trường đó để vận chuyển, chẳng lẽ chúng ta phải biết ơn thực dân?

4. Kết luận

Bài viết được đăng trên một hãng thông tấn có giá trị của Nhà nước (Thông tấn xã Việt Nam) nhưng hầu như PGS. Hà Đình Đức đã không đọc mấy tác phẩm của Alexandre de Rhodes, mà chỉ lặp lại vài đoạn khắc “công lao” của vị linh mục này trên tấm bia ký dựng năm 1941.

Cũng thế, qua bài viết của Giáo sư Chương Thâu “Từ một câu chữ của Alexandre de Rhodes đến các dẫn dụng khác nhau”, chúng ta cũng được thấy thêm nhiều hội thảo viên đã chưa đọc mấy tác phẩm của Alexandre de Rhodes, nhất là cuốn Từ điển Việt-Bồ-La và Hành trình và Truyền giáo nên đã bị quan điểm của các giáo sư Chương Thâu, Nguyễn Đình Đầu, Đinh Xuân Lâm và linh mục Hồng Nhuệ Nguyễn Khắc Xuyên... chi phối. Vì vậy, Giáo sư Chương Thâu cho biết: “Chính trong cuộc Hội thảo đó của Hội Sử học đã đưa ra nhiều kiến nghị với các cấp có thẩm quyền (Thủ tướng Chính phủ, Bộ Văn hóa .v.v…) nhằm “khôi phục” vị trí xứng đáng cho linh mục A. de Rhodes...”

Việc kiến nghị thiếu nghiên cứu kỹ lưỡng này đã làm cho Thủ tướng và Bộ Văn hóa trở thành nạn nhân khó xử trước một vấn đề lịch sử, mà cho đến nay, các cơ quan có thẩm quyền của nhà nước vẫn chưa cử một ban đặc biệt chuyên môn để nghiên cứu lại các nhân vật được vinh danh nhầm như Alexandre de Rhodes, Nguyễn Trường Tộ, Trương Vĩnh Ký... để công bố cho quốc dân biết công và tội của họ.

 Bùi Kha

7-7-2004

___________________

(1) . Nguyên văn tiếng Pháp đọc tại

http://books.google.com/books?id=ajAOMjNs97EC...selected_pages

(2) . Phần nghiêng đậm trong các trích dẫn là do Bùi Kha nhấn mạnh.

(3) . Alexandre de Rhodes, Từ Điển Việt - Bồ - La, Nxb Khoa học xã hội, TP. Hồ Chí Minh, 1991, phần Việt ngữ, tr.3.

(4) . Cao Huy Thuan, Christianisme et Colonialisme au Vietnam 1857-1914, Paris, France - 1968, pp. 425-426 (Luận án tiến sĩ “Thiên Chúa giáo và Chủ nghĩa thực dân tại Việt Nam 1857-1914”), bản ronéo tiếng Pháp, tr. 425-426.

Các bài về Alexandre De Rhodes:

http://sachhiem.net/BUIKHA/BuiKha_Rhodes_Main.php