Ít Ai Nói Về Việc Nguyễn Ánh Đã Nhờ Giám mục Bá Đa Lộc!

Nguyễn Thanh Tuấn

http://sachhiem.net/LICHSU/N/NguyenThanhTuan07.php

18-Oct-2025

Họa sĩ Maupérin khắc họa Hoàng tử Nguyễn Phúc Cảnh lúc 7 tuổi, năm 1787 ở Pháp.

Và AI đã trả lời như sau , tôi chia sẻ lại để các bạn nghiên cứu.

Câu hỏi của bạn rất hay — và là một trong những điểm trọng yếu, nhạy cảm và gây tranh luận nhất trong lịch sử cuối thế kỷ XVIII, khi nói đến vai trò và hành động của Nguyễn Ánh (sau là Gia Long).

Việc Nguyễn Ánh ủy quyền cho Giám mục Bá Đa Lộc (Pigneau de Béhaine) đưa Hoàng tử Cảnh sang Pháp cầu viện và ký Hiệp ước Versailles (1787) là một bước ngoặt quan trọng, thể hiện rõ tư duy chính trị, cách thức cầu ngoại viện và giới hạn về lập trường dân tộc của Nguyễn Ánh.

Sau đây là một phân tích đầy đủ, khách quan và có đối chiếu sử học:

1. Bối cảnh lịch sử

• Cuối thế kỷ XVIII, chúa Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn liên tiếp đánh bại, mất hết đất đai, phải trốn chạy khắp nơi (có khi phải lẩn trốn ở rừng U Minh, Côn Đảo, Thổ Chu…).

• Trong thế cùng, Nguyễn Ánh tin rằng nếu không có sự giúp đỡ từ bên ngoài, đặc biệt là từ một cường quốc châu Âu có kỹ thuật quân sự vượt trội, thì rất khó khôi phục cơ đồ.

• Khi đó, ông có mối quan hệ thân cận với Giám mục Bá Đa Lộc (Pierre Pigneau de Béhaine), một giáo sĩ người Pháp đã sống lâu năm ở Đàng Trong và có ảnh hưởng lớn trong giới giáo dân Công giáo.

2. Việc cử Bá Đa Lộc mang Hoàng tử Cảnh sang Pháp

• Năm 1787, Bá Đa Lộc được Nguyễn Ánh ủy quyền mang quốc ấn và thư sang Pháp, cùng Hoàng tử Cảnh (con trai Nguyễn Ánh) – lúc ấy mới 5 tuổi.

• Mục đích là cầu viện quân sự và chính trị: xin Pháp giúp đỡ vũ khí, tàu chiến, và chuyên gia để Nguyễn Ánh phục hồi thế lực, đổi lại nhượng cho Pháp một số quyền lợi về đất đai và thương mại.

3. Hiệp ước Versailles năm 1787

Ngày 28 tháng 11 năm 1787, Bá Đa Lộc và Bộ trưởng Ngoại giao Pháp Montmorin, thay mặt Vua Louis XVI, ký Hiệp ước Versailles tại Pháp.

Nội dung chính gồm:

a. Nghĩa vụ của Pháp:

• Cung cấp 4 tàu chiến, 1.650 lính, súng đạn và các chuyên gia để giúp Nguyễn Ánh đánh Tây Sơn.

b. Nghĩa vụ của Nguyễn Ánh:

• Nhượng cho Pháp đảo Côn Lôn, cảng Hội An, và độc quyền buôn bán ở Việt Nam.

• Cho phép Pháp xây dựng đồn binh và thương điếm, đặc biệt tại Cửa Hàn (Đà Nẵng) và Côn Lôn.

Thực chất, đây là một hiệp ước mang tính bán nước, vì nó trao quyền kiểm soát kinh tế và quân sự cho ngoại bang để đổi lấy sự giúp đỡ quân sự.

4. Vì sao hiệp ước không được thực hiện trọn vẹn?

• Do tình hình nước Pháp lúc đó bước vào cách mạng tư sản 1789, triều đình Louis XVI sụp đổ, nên hiệp ước bị đình chỉ.

• Tuy nhiên, Bá Đa Lộc vẫn tự tổ chức đoàn quân lính và chuyên gia Pháp sang Gia Định bằng nguồn tài chính riêng, giúp Nguyễn Ánh huấn luyện quân đội, đóng tàu kiểu châu Âu, xây thành kiểu Vauban (Thành Gia Định, thành Diên Khánh…).

• Điều này đặt nền móng cho việc phương Tây can dự sâu vào nội trị Việt Nam về sau.

5. Đánh giá lịch sử

(1) Từ góc nhìn dân tộc:

• Đây là hành động lệ thuộc ngoại bang, đi ngược lại tinh thần độc lập tự chủ của dân tộc Việt Nam.

• Việc ký hiệp ước và đưa hoàng tử sang làm “con tin chính trị” thể hiện tư duy cầu viện nước ngoài để giành quyền lực trong nước, chứ không đặt lợi ích dân tộc lên trên hết.

• Nhiều nhà sử học Việt Nam (như Trần Văn Giàu, Nguyễn Khắc Thuần, Nguyễn Phan Quang…) đánh giá đây là “bước đầu mở đường cho sự can thiệp của thực dân Pháp vào Việt Nam”, dù không trực tiếp lúc ấy, nhưng về lâu dài đặt nền cho sự xâm nhập của chủ nghĩa thực dân sau này.

(2) Từ góc nhìn chính trị – cá nhân:

• Nguyễn Ánh có thể cho rằng đó là “phương tiện tạm thời để khôi phục cơ nghiệp”, như nhiều triều đại phong kiến từng cầu viện bên ngoài (như Lê Chiêu Thống với nhà Thanh).

• Nhưng khác ở chỗ: Pháp là cường quốc thực dân đang mở rộng thuộc địa ở châu Á, nên hệ quả về lâu dài nặng nề hơn nhiều.

(3) Từ góc nhìn của người Pháp:

• Bá Đa Lộc là người có tham vọng truyền giáo và mở rộng ảnh hưởng của đạo Thiên Chúa.

• Hiệp ước Versailles là công cụ để Pháp thâm nhập Đông Dương, dù phải gần 70 năm sau (1858) họ mới có cơ hội thực hiện ý đồ đó khi đánh chiếm Đà Nẵng và Nam Kỳ.

-----

6. Kết luận

Việc Nguyễn Ánh ủy quyền cho Bá Đa Lộc ký Hiệp ước Versailles năm 1787 là một sai lầm lớn về mặt dân tộc học, dù có thể được biện minh là “đối sách tạm thời” trong thế cùng.

Hành động ấy đặt lợi ích dòng họ lên trên lợi ích quốc gia, và mở đường cho sự can thiệp của thực dân Pháp vào Việt Nam sau này.

 

PHỤ LỤC

(Hiệp ước Versailles, ngày 23/11/1787. Lưu trữ tại Văn khố Bộ Ngoại giao Pháp)

Dưới đây là bản “hiệp ước bán nước lần 1” của Nguyễn Ánh. Nội dung nó cũng… hài hước ra phết, từ danh xưng của vua Pháp cũng như của Nguyễn Ánh khi tự xưng vua mà không có ngai, nước chẳng có đã rao bán! Sau đây là toàn văn Hiệp ước :

Điều 1: Đức Vua Rất Kính Chúa (danh hiệu của Louis XVI) hứa hẹn và cam kết sẽ giúp đỡ bằng cách hữu hiệu nhất những cố gắng mà Quốc vương Nam Kỳ (Ánh tự xưng dù chưa có nước) quyết tâm thực hiện nhằm chiếm lại và hưởng thụ những đất đai lãnh thổ của mình.

Điều 2: Nhằm mục đích ấy, Đức Vua Rất Kính Chúa sẽ gửi ngay sang bờ biển Nam kỳ, bằng kinh phí riêng, bốn tàu chiến với binh đội quân gồm một ngàn hai trăm bộ binh, hai trăm pháo binh và hai trăm năm mươi người Phi da đen. Các đội quân này sẽ mang theo đầy đủ những phương tiện chiến tranh, quân trang, quân dụng... và đích danh một đơn vị pháo binh có kinh nghiệm phục vụ chiến dịch.

Điều 3: Quốc vương Nam kỳ, trong lúc chờ đợi việc quan trọng mà Đức Vua Rất Kính Chúa sẵn sàng giúp đỡ, NHƯỢNG CHO NGƯỜI VÀ TRIỀU ĐẠI NƯỚC PHÁP, QUYỀN SỞ HỮU TUYỆT ĐỐI CŨNG NHƯ CHỦ QUYỀN TOÀN VẸN của bán đảo làm thành hải cảng chính của Nam kỳ gọi là cửa Hội An, mà người châu Âu gọi là Tourane (Đà Nẵng) và quyền sở hữu cũng như chủ quyền đó SẼ VĨNH VIỄN THUỘC VỀ NƯỚC PHÁP KHÔNG BAO GIỜ THAY ĐỔI NỮA ngay lúc quân đội Pháp chiếm đóng bán đảo nói trên.

Điều 4: Ngoài ra, hai bên thỏa thuận rằng Đức Vua Rất Kính Chúa sẽ cùng với Quốc vương Nam kỳ song song sở hữu cảng Hội An nói trên, và người Pháp sẽ có thể xây dựng trên đất liền những cơ sở mà họ xét thấy cần thiết cho việc giao thông đường biển và sự thương mại của họ, cũng như để sửa chữa gìn giữ tàu bè và cả đề đóng tàu mới nữa. Còn về việc cảnh sát cửa biển, nó sẽ được giải quyết tại chỗ bằng một thỏa ước riêng biệt.

Điều 5: Đức Vua Rất Kính Chúa CŨNG SẼ ĐƯỢC QUYỀN SỞ HỮU VÀ CHỦ QUYỀN VỀ CÔN ĐẢO.

Điều 6: Các thần dân của Đức Vua Rất Kính Chúa sẽ được quyền hoàn toàn tự do buôn bán ở tại tất cả mọi nơi trên lãnh thổ Quốc vương Nam Kỳ, loại trừ tất cả các nước châu Âu khác. Họ có thể vì mục đích đó đi lại và lưu trú tự do, không bị ai ngăn trở và không phải trả bất cứ một thứ lệ phí nào về con người của họ, tất nhiên là với điều kiện họ có mang theo giấy thông hành do sĩ quan chỉ huy đảo Hội An cấp. Họ có thể nhập cảng mọi loại hàng hóa châu Âu và mọi nước trên thế giới, trừ những thứ hàng hóa bị cấm; họ cũng có thể xuất cảng mọi thứ lương thực và hàng hóa của các nước láng giềng không loại trừ một thứ nào; họ sẽ không phải chịu một thứ thuế hàng ra vào nào ngoài những thứ thuế mà người trong nước trả và những thứ thuế này, không được phép nâng lên trong bất cứ trường hợp nào và dưới bất cứ danh nghĩa nào. Ngoài ra, còn thỏa thuận rằng bất cứ một tàu thủy nào, dù là tàu buôn hay tàu chiến, chỉ được chấp nhận vào lãnh thổ Nam kỳ nếu có cắm cờ Pháp và có giấy thông hành của Pháp.

Điều 7: Chính phủ Nam Kỳ sẽ dành cho thần dân Đức Vua Rất Kính Chúa một sự bảo hộ có hiệu quả nhất cho sự tự do và an ninh thân thể cũng như tài sản của họ, và trong trường hợp gặp khó khăn hoặc khiếu nại, thì chính phủ Nam Kỳ sẽ xét xử cho họ một cách công bằng và nhanh chóng nhất.

Điều 8: Trong trường hợp Đức Vua Rất Kính Chúa bị tấn công hoặc bị đe dọa bởi bất cứ một cường quốc nào có liên quan đến quyền hưởng thụ các đảo Hội An và Côn Đào, hoặc trong trường hợp Đức Vua Rất Kính Chúa lâm chiến với một nước châu Âu hoặc châu Á nào, Quốc vương Nam Kỳ cam kết sẽ viện trợ cho Người hoặc bộ binh hoặc lính thủy, lương thực, tàu thuyền; những món viện trợ này sẽ được cung cấp trong thời hạn ba tháng sau khi có thư yêu cầu, nhưng không được mang sử dụng xa hơn quần đảo Moluques, quần đảo Sonde và eo biển Malacca, vấn đề bảo quản thì do Quốc vương cung cấp chịu trách nhiệm.

Điều 9: Đáp lại lời cam kết nêu lên trong điều khoản trước, Đức Vua Rất Kính Chúa có trách nhiệm viện trợ cho Đức Vua của Nam kỳ, mỗi khi có sự lộn xộn trong vấn đề sở hữu các đất đai lãnh thổ của mình, những viện trợ này sẽ tỷ lệ với nhu cầu của hoàn cảnh; tuy nhiên không có trường hợp nào đi quá những điều nêu lên trong điều 2 của Hiệp ước hiện hành.

Điều 10: Hiệp ước này sẽ được chuẩn y bởi hai vị Quốc vương ký kết hiệp ước, và sự chuẩn y sẽ được trao đổi sớm nhất là trong khoảng thời gian một năm nếu có thể. Để làm tin, chúng tôi đại diện đặc mệnh toàn quyền đã ký vào văn bản hiện tại của hiệp ước và đóng dấu huy hiệu vũ khí của chúng tôi.

Làm tại Versailles, ngày hai tám tháng mười một năm một ngàn bảy trăm tám bảy (28.11.1787). De Montmorin (đại diện Pháp) Giám mục Adran (đại diện Nguyễn vương)

 

________ COMMENTS _______

Quốc Vũ

Rõ như ban ngày nhưng vẫn lật sử được :)) Lê Văn Duyệt mà ủng hộ hoàng tử Cảnh thành công thì sẽ như thế nào?

Phú Nguyễn

Nếu đồng ý với việc Nguyễn Ánh cầu viện Pháp cũng bình thường như việc đánh nhau thì có quân tiếp viện, thì khác nào Pháp vào VN với vai trò là bên tham chiến chứ không phải xâm lược, do có lời mời chính đáng từ "Đức quân thượng Anh minh, lập nên Việt Nam thống nhất đầu tiên". Sau đó sự đô hộ, bóc lột của Pháp sẽ đổi thành sự bảo hộ khỏi các quốc gia đế quốc khác. Cả một tiến trình, kế hoạch tẩy trắng của chúng.

Hoàng Hải Lý ·

*Điều khoản 3 và 5

– Cắt đất cho ngoại bang Chỉ cần đọc kỹ Điều 3 và 5, đã thấy rõ bản chất “bán nước”: - Nhượng cho Pháp quyền sở hữu và chủ quyền tuyệt đối, vĩnh viễn đối với cửa Hội An (Tourane - Đà Nẵng). - Nhượng luôn quần đảo Côn Sơn (Côn Đảo) cho Pháp. Đây không chỉ là “đặt điều kiện trao đổi” mà là chuyển giao chủ quyền vĩnh viễn – điều chưa từng có trong bất kỳ hiệp ước bang giao nào trước đó của Việt Nam.

*Điều 2: Đem giặc vào nhà - Nguyễn Ánh cam kết rước quân Pháp sang, với: 4 tàu chiến, - 1.200 bộ binh, 200 pháo thủ, 250 lính da đen, cùng “toàn bộ phương tiện chiến tranh”.

Đây là hành động cầu viện ngoại bang xâm lược đất nước mình, điều mà ngàn năm lịch sử Việt Nam chưa từng có ai dám làm.

Lý Thái Xuân

Bất cứ CÔNG LAO bao nhiêu mà cuối cùng mời giặc vào chia chác thì ĐỔ SÔNG ĐỔ BIỂN hết rồi. Còn CÔNG đâu mà kể nữa??? Hành động sau cùng là kết luận cho người đời đánh giá.

Tư Sỹ

Em đã được học LS hiệp ước Vecxay . Bọn chúng đang làm CM màu qua LS. Cần vạch mặt chúng ( ai, thằng nào?) Cám ơn TT

 

Nguồn: FB Nguyễn Thanh Tuấn, ngày 16 tháng 10, 2025 và ngày 22 tháng 10, 2025

Trang Xã Hội