Ít Ai Nói Về Việc Nguyễn Ánh Đã Nhờ Giám mục Bá Đa Lộc!

Nguyễn Thanh Tuấn

http://sachhiem.net/LICHSU/N/NguyenThanhTuan07.php

18-Oct-2025

Họa sĩ Maupérin khắc họa Hoàng tử Nguyễn Phúc Cảnh lúc 7 tuổi, năm 1787 ở Pháp.

Và AI đã trả lời như sau , tôi chia sẻ lại để các bạn nghiên cứu.

Câu hỏi của bạn rất hay — và là một trong những điểm trọng yếu, nhạy cảm và gây tranh luận nhất trong lịch sử cuối thế kỷ XVIII, khi nói đến vai trò và hành động của Nguyễn Ánh (sau là Gia Long).

Việc Nguyễn Ánh ủy quyền cho Giám mục Bá Đa Lộc (Pigneau de Béhaine) đưa Hoàng tử Cảnh sang Pháp cầu viện và ký Hiệp ước Versailles (1787) là một bước ngoặt quan trọng, thể hiện rõ tư duy chính trị, cách thức cầu ngoại viện và giới hạn về lập trường dân tộc của Nguyễn Ánh.

Sau đây là một phân tích đầy đủ, khách quan và có đối chiếu sử học:

1. Bối cảnh lịch sử

• Cuối thế kỷ XVIII, chúa Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn liên tiếp đánh bại, mất hết đất đai, phải trốn chạy khắp nơi (có khi phải lẩn trốn ở rừng U Minh, Côn Đảo, Thổ Chu…).

• Trong thế cùng, Nguyễn Ánh tin rằng nếu không có sự giúp đỡ từ bên ngoài, đặc biệt là từ một cường quốc châu Âu có kỹ thuật quân sự vượt trội, thì rất khó khôi phục cơ đồ.

• Khi đó, ông có mối quan hệ thân cận với Giám mục Bá Đa Lộc (Pierre Pigneau de Béhaine), một giáo sĩ người Pháp đã sống lâu năm ở Đàng Trong và có ảnh hưởng lớn trong giới giáo dân Công giáo.

2. Việc cử Bá Đa Lộc mang Hoàng tử Cảnh sang Pháp

• Năm 1787, Bá Đa Lộc được Nguyễn Ánh ủy quyền mang quốc ấn và thư sang Pháp, cùng Hoàng tử Cảnh (con trai Nguyễn Ánh) – lúc ấy mới 5 tuổi.

• Mục đích là cầu viện quân sự và chính trị: xin Pháp giúp đỡ vũ khí, tàu chiến, và chuyên gia để Nguyễn Ánh phục hồi thế lực, đổi lại nhượng cho Pháp một số quyền lợi về đất đai và thương mại.

3. Hiệp ước Versailles năm 1787

Ngày 28 tháng 11 năm 1787, Bá Đa Lộc và Bộ trưởng Ngoại giao Pháp Montmorin, thay mặt Vua Louis XVI, ký Hiệp ước Versailles tại Pháp.

Nội dung chính gồm:

a. Nghĩa vụ của Pháp:

• Cung cấp 4 tàu chiến, 1.650 lính, súng đạn và các chuyên gia để giúp Nguyễn Ánh đánh Tây Sơn.

b. Nghĩa vụ của Nguyễn Ánh:

• Nhượng cho Pháp đảo Côn Lôn, cảng Hội An, và độc quyền buôn bán ở Việt Nam.

• Cho phép Pháp xây dựng đồn binh và thương điếm, đặc biệt tại Cửa Hàn (Đà Nẵng) và Côn Lôn.

Thực chất, đây là một hiệp ước mang tính bán nước, vì nó trao quyền kiểm soát kinh tế và quân sự cho ngoại bang để đổi lấy sự giúp đỡ quân sự.

4. Vì sao hiệp ước không được thực hiện trọn vẹn?

• Do tình hình nước Pháp lúc đó bước vào cách mạng tư sản 1789, triều đình Louis XVI sụp đổ, nên hiệp ước bị đình chỉ.

• Tuy nhiên, Bá Đa Lộc vẫn tự tổ chức đoàn quân lính và chuyên gia Pháp sang Gia Định bằng nguồn tài chính riêng, giúp Nguyễn Ánh huấn luyện quân đội, đóng tàu kiểu châu Âu, xây thành kiểu Vauban (Thành Gia Định, thành Diên Khánh…).

• Điều này đặt nền móng cho việc phương Tây can dự sâu vào nội trị Việt Nam về sau.

5. Đánh giá lịch sử

(1) Từ góc nhìn dân tộc:

• Đây là hành động lệ thuộc ngoại bang, đi ngược lại tinh thần độc lập tự chủ của dân tộc Việt Nam.

• Việc ký hiệp ước và đưa hoàng tử sang làm “con tin chính trị” thể hiện tư duy cầu viện nước ngoài để giành quyền lực trong nước, chứ không đặt lợi ích dân tộc lên trên hết.

• Nhiều nhà sử học Việt Nam (như Trần Văn Giàu, Nguyễn Khắc Thuần, Nguyễn Phan Quang…) đánh giá đây là “bước đầu mở đường cho sự can thiệp của thực dân Pháp vào Việt Nam”, dù không trực tiếp lúc ấy, nhưng về lâu dài đặt nền cho sự xâm nhập của chủ nghĩa thực dân sau này.

(2) Từ góc nhìn chính trị – cá nhân:

• Nguyễn Ánh có thể cho rằng đó là “phương tiện tạm thời để khôi phục cơ nghiệp”, như nhiều triều đại phong kiến từng cầu viện bên ngoài (như Lê Chiêu Thống với nhà Thanh).

• Nhưng khác ở chỗ: Pháp là cường quốc thực dân đang mở rộng thuộc địa ở châu Á, nên hệ quả về lâu dài nặng nề hơn nhiều.

(3) Từ góc nhìn của người Pháp:

• Bá Đa Lộc là người có tham vọng truyền giáo và mở rộng ảnh hưởng của đạo Thiên Chúa.

• Hiệp ước Versailles là công cụ để Pháp thâm nhập Đông Dương, dù phải gần 70 năm sau (1858) họ mới có cơ hội thực hiện ý đồ đó khi đánh chiếm Đà Nẵng và Nam Kỳ.

-----

6. Kết luận

Việc Nguyễn Ánh ủy quyền cho Bá Đa Lộc ký Hiệp ước Versailles năm 1787 là một sai lầm lớn về mặt dân tộc học, dù có thể được biện minh là “đối sách tạm thời” trong thế cùng.

Hành động ấy đặt lợi ích dòng họ lên trên lợi ích quốc gia, và mở đường cho sự can thiệp của thực dân Pháp vào Việt Nam sau này.

 

Nguồn: FB Nguyễn Thanh Tuấn, ngày 16 tháng 10, 2025

Trang Xã Hội