biết bao, cảm động biết bao, vinh quang biết bao. Nhưng đó không phải tất cả. còn một mặt khác.

Nhân danh hắn hàng triệu nam nữ đã bị đầy, tra tấn giết hại, hàng triệu người đã bị làm lệ. Nhân danh hắn những tưởng gia, khảo cứu gia, bị coi như những kẻ tội phạm, những tín đồ theo hắn đã làm đổ máu của những người thông thái nhất, giỏi nhất.

Nhân danh hắn sự tiến bộ của nhiều quốc gia bị chặn đứng cả ngàn năm. Trong Kinh hắn giảng chúng ta thấy cái tín về sự đau đớn vĩnh viễn (đọa hỏa ngục. TCN), những lời của hắn đã gia thêm sự kinh khủng tận vào sự chết. Kinh hắn giảng chất đầy thế giới với thù hận trả thù, coi sự lương thiện trí thức như một tội ác, hạnh phúc trên cõi đời con đường dẫn xuống địa ngục, tố cáo tình thương yêu như thấp hèn như súc vật, thánh hóa sự nhẹ dạ cả tin, tôn vinh sự quáng tiêu diệt tự do của con người. Nhân loại sẽ tốt hơn nhiều nếu cuốn Tân Ước chưa từng được viết ra - Chúa Ki theo quan niệm thần học cũng chưa từng được sinh ra." Nếu những người viết Tân Ước được coi như không phải do Thiên Chúa gây cho cảm hứng, nếu Giê-su chỉ được coi như một người thường, nếu những điều tốt đẹp được thu nhận vứt bỏ đi những điều nghĩa, không thể xảy ra, sự trả thù, thì nhân loại sẽ tránh được chiến tranh, những sự tra tấn, máy chém, ngục tối, sự hấp hối nước mắt, những tội ácvà đau khổ trong một ngàn năm.

Trước hết Giê-su một con người - không hơn một con người. Mary mẹ ông ta. Joseph cha ông ta. Gia phả của cha ông ta, Joseph, được viết để chứng tỏ rằng thuộc dòng dõi David.

Rồi người ta tuyên bố rằng Giê-su con của Thượng Đế, rằng mẹ ông ta một nữ trinh tiếp tục đồng trinh cho đến khi chết.

Người ta tuyên bố rằng Giê-su sống lại thân thể bay lên trời.

Phải mất rất nhiều năm những điều nghĩa này mới cấy được vào đầu óc con người.

Nếu thực sự ông ta thăng thiên, tại sao ông ta không làm việcnày trước công chúng, trước những người đã bạo hành ông? Tại sao cái phép lạ đại nhất trong các phép lạ này lại phải thực hiện trong mật, trong một xỉnh?...

Nhưng sau cùng, khi đối diện thần chết, Giê-su mới nhận ra mình sai lầm than khóc: "Chúa ơi! Chúa ơi! Sao Ngài lại ruồng bỏ tôi?"

Tại sao chúng ta phải đặt Giê-su lên tột đỉnh của nhân loại? Ông ta từ ái hơn, dễ tha thứ hơn, hay hi sinh bản thân hơn đức Phật hay không? Ông ta thông thái hơn, đối diện với cái chết một cách bình tĩnh toàn hảo hơn Socrates không? Ông ta kiên nhẫn, nhân từ hơn Epictetus không? Ông ta một triết gia lớn hơn, một tưởng gia sâu sắc hơn Epicurus hay không? Về phương diện nào ông ta đứng trên Zoroaster? Ông ta hòa ái hơn Lão Tử hay phổ quát hơn Khổng tử không? Những ý tưởng về nhân quyền bổn phận con người của ông cao hơn của Zeno không? Ông ta đưa ra những chân cao hơn của Cicero không? Đầu óc ông ta tinh tế hơn Spinoza không? Đầu óc ông ta sánh bằng đầu óc của Kepler Newton không? Trong sự thông minh, trong cách diễn đạt, trong sự sâu rộng của tưởng, trong sự phong phú của cách minh họa, trong