|
25 tháng 1, 2010 |
Giữa lòng của cuộc
khủng hoảng nhân đạo ở Haiti là một câu hỏi cũ ngàn đời đối với nhiều
người có đạo – làm thế nào mà Chúa trời lại để cho sự khủng khiếp như
thế xảy ra ?
Triềt gia David Bain
nhận xét các lập luận.
Thảm họa luôn luôn là
cái gai trước mắt đối với những người – bất kể theo niềm tin nào – những
người tin tưởng có một Chúa trời thông biết mọi sự, toàn năng, toàn
thiện.
Như nhà triết học David
Hume (nghịch lý Epicurus) trình bày vào năm 1776: “Chúa trời muốn ngăn
chận những cái ác, nhưng không thể? Thế thì ông ta bất lực. Ông ta có
thể, nhưng không sẵn lòng? Thế thì ông ta ác tâm. Ông ta vừa có khả năng
ngăn chặn và vừa thật tâm muốn ngăn chặn? Vậy thảm họa từ đâu đến?”
Đối diện với câu hỏi
này, John Sentamu -Tổng giám mục xứ York- nói rằng ông ta “không có điều
gì để nói để giãi thích ý nghĩa của sự khủng khiếp này”. Trong khi đó,
một giáo sĩ khác, Canon Giles Fraser, chọn cách trả lời là “không phải
bằng sự tranh luận khôn khéo mà bằng sự cầu nguyện”.
Có lẽ quan điểm của họ
có thể hiểu được. Kinh thánh Cựu ước cũng không rõ ràng gì đối với cả
những người bình thường đối với những vấn đề như thế. Khi Gióp [*] phàn
nàn những tổn thương mà Chúa trời để mặc cho ông ta phải chịu đựng, và
khẳng định “bị lừa dối vì lòng tin cậy”, Chúa trời chẳng nói gì để bác
lại lời cáo buộc.
Kém kín đáo hơn là một
nhà truyền giáo người Mỹ - Pat Robertson. Ông ta ám chỉ rằng Haiti bị
nguyền rủa kể từ khi dân chúng chính thức thỏa hiệp với Ma Quỉ để giành
lại độc lập từ tay người Pháp vào đầu Thế kỷ thứ 19. Lời tuyên bố của
Robertson sẽ làm cho nhiều người xem (ông ta) là đáng buồn cười, nếu
không nói là chướng tai.
Và thậm chí giả sử điều
này là đúng, nó rõ ràng vẫn không giải đáp được sự thách đố.
Tại sao một vị thần linh
thân yêu như thế lại cho phép một sự thỏa hiệp xem ra có vẻ cần thiết
đến vậy? Tại sao chính ông ta lại không giãi phóng cho người Haiti ra
khỏi cái kiếp nô lệ, hay ngăn cho họ không trở thành những người nô lệ
ngay từ thuở ban đầu? Và tại sao, nói một cách cụ thể, có phải ngày nay
ông ta trừng phạt người Haiti đối với những sự việc được cho là bất tuân
mà họ đã làm hơn hai thế kỷ trước?
Vậy những tín đồ sẽ phải
nói ra sao? Để diễn giãi tiếp, chúng ta có thể phân biệt hai loại tàn
ác:
- Những việc khủng
khiếp mà con người gây ra, như giết người, và
- Những việc khủng
khiếp vừa xảy ra, như các trận động đất
Thánh Augustine, tác giả
CS Lewis và những người khác đã tranh luận rằng, Chúa trời cho phép
những hành vi xấu xa của chúng ta bởi để ngăn chặn chúng làm cản trở tự
do ý chí của chúng ta, giá trị của chúng (tự do ý chí) có giá trị vượt
trội hơn so với những hậu quả xấu xa mà nó gây ra.
Nhưng có sự phản biện.
Những người hoàn toàn tốt không phải là những người máy, vậy tại sao
Chúa trời không thể tạo ra chỉ toàn những người như họ, những người sống
khá tự do với đời sống tốt đẹp?
Tuy nhiên, cuộc tranh
luận gợi ra, nó khá mù mờ rằng làm thế nào tự do ý chí có nhiệm vụ giải
thích những loại xấu xa khác – cái chết và sự đau khổ của những nạn nhân
của các thảm họa thiên nhiên.
Có thể nó sẽ như thế
nếu tất cả các nạn nhân – ngay cả trẻ sơ sinh – là quá xấu xa vì thế họ
đáng phải chịu những cái chết đau đớn, nhưng không thể nào tin được
trường hợp này là đúng như vậy.
Hoặc tự do ý chí sẽ là
phù hợp nếu sự thiếu quan tâm của nhân loại luôn luôn đóng một vai trò.
Sẽ có một ai đó nói qui mô của thảm kịch của thảm họa thiên nhiên là một
phần có thể qui cho con người. Thế giới có sự lựa chọn để giúp đỡ những
khu vực nghèo hơn xây dựng các cấu trúc chống động đất và hệ thống cảnh
báo sóng thần.
Nhưng khoa học công nghệ
không phải luôn luôn có sẵn. Phải chăng một người tiền sử, với những cây
gậy và những hòn đá của mình, một cách sao đó thiếu sự quan tâm để rồi
thất bại trong việc xây dựng một hệ thống cảnh báo sớm đối với các cơn
sóng thần đầy chết chóc trước kia y như chúng gây ra ngày nay?
Vị thánh của thế kỷ thứ
hai , Irenaeus, và triết gia của Thế kỷ 20, John Hick, phản bác lại thay cho những điều đôi khi được gọi là tạo lập linh hồn. Chúa
trời tạo dựng nên vũ trụ, mà trong đó các thảm họa xảy ra, họ nghĩ, bởi
sự tốt đẹp chỉ phát triển để ứng đối với sự khổ đau của con người.
Để đánh giá đúng ý tưởng
này, ta hãy tưởng tượng một thế giới toàn con người, nhưng thật sự không
có sự đau khổ. Ta gọi là Thế giới Thần diệu. Trong thế giới đó không có
những cơn sóng thần, những trận động đất, hay bất cứ điều gì gây ra sự
khổ đau. Nếu một người bị một vật liệu nề rơi trúng phải, bằng cách nào
đó nó văng ra khỏi người mà chẳng bị hề hấn gì. Nếu tôi ăn cắp tiền của
bạn, Chúa trời sẽ bù đắp. Nếu tôi có ý muốn hại bạn, tôi không thực hiện
được.
Vậy tại sao Chúa trời
không tạo nên một Thế giới Thần diệu thay cho thế giới của chúng ta đang
sống? Bởi vì theo quan điểm tạo lập linh hồn, con người sống trong thế
giới của nó sẽ không là – không thể là – những người tốt lành đích thực.
Nó không phải là tất cả
mọi người đếu là xấu xa. Nó là tại họ không thể tốt một cách đúng đắn.
Lòng tốt phát triển chỉ khi người ta cần đến nó, ý tưởng diễn tiếp, và
người ta không cần đến lòng tốt trong Thế giới Thần diệu.
Trong thế giới đó, rốt
cục, không có sự nguy hiểm để con người thể hiện sự can đảm, vì thế sẽ
không có sự can đảm. Thế giới đó không dung chứa một ai cần đến sự an ủi
hay sự tử tế hay cảm thông, vì thế sẽ không có ai được cho. Nó là một
thế giới không có phẩm chất đạo đức tốt đẹp, đó là tại sao Chúa trời tạo
dựng ra thế giới mà chúng ta đang sống để thay thế.
Nhưng vẫn còn có sự chọn
lựa linh hoạt.
Ngay cả khi trong một
thế giới không có điều xấu xảy ra, có thể không có người có can đảm
không – dù cho họ không có cơ hội để thể hiện sự can đảm? Vì thế, đạo
đức tốt đẹp vẫn có thể tồn tại ngay cả khi người ta thật sự chẳng bao
giờ cần đến nó.
Có phải thế giới của
chúng ta chứa đựng quá dư thừa khổ đau ? Con người cư xử với nhau thật
sự khủng khiếp. Có phải sự khổ đau mà họ gây ra đủ để tạo lập linh hồn?
Chúa trời có thật sự cần tạo ra những trận động đất cũng như những cơn
sóng thần?
Sự khổ đau gieo rắc,
không chỉ riêng số lượng của nó, cũng có thể gây những vấn nạn. Điểm
trọng tâm của nhà triết học Immanuel Kant là, chúng ta không được bóc
lột con người – chúng ta không được sử dụng họ như những phương tiện đơn
thuần để đạt được mục đích của chúng ta. Nhưng có thể dường như quan
điểm Chúa trời tạo lập linh hồn thực hiện chính xác điều này. Ông ta
giáng những cái chết khủng khiếp lên những nạn nhân vô tội của trận động
đất để cho những người còn lại như chúng ta có thể có được đạo đức.
Điều đó khó có thể xem
là công bằng.
Điều đó được thôi, một
số người sẽ khẳng định như vậy, bởi vì Chúa trời hành xử theo những cách
bí mật. Nhưng không có thể không có một ai đó bênh vực cho niềm tin vào
những chuyện thần tiên bằng cách nói với chúng ta rằng họ cũng tin như
vậy? Những người khác thì nói chủ đề thảo luận về Chúa trời là nhiệm vụ
thừa nhận việc không có sự tồn tại của một nhân vật toàn năng và toàn
thiện, người tạo dựng nên vũ trụ và can thiệp vào đó, nhưng có điều khá
là khó khăn để giãi trình – một mạch nối kết ý nghĩa hay giá trị đi
xuyên xuốt thế giới, hoặc có lẽ một điều gì đó không thể diễn bày được.
Nhưng, như đối với những
ai tin vào một thần linh toàn năng và toàn thiện - Chúa trời - chúng ta
nhận thấy rằng họ đang đối diện với một câu hỏi vẫn duy trì sự thúc bách
sau mọi thế kỷ đến tận ngày nay, và cái mà hiện nay cụm từ một cách
kinh hoàng được nhấn mạnh phát sinh từ sự khinh hoàng ở Haiti. Nếu
có một vị thần linh tồn tại, tại sao ông ta không ngăn chặn thảm họa
này?
David Bain là một
giảng viên đại học khoa triết học của trường Đại học Glasgow.
[*] Gióp (Job) - một
nhân vật trong Kinh thánh - bị Chúa trời thử thách bằng cách làm cho
tiêu tan tài sản, vợ chết con chết, nhà tan cửa nát để xem Gióp có mất
lòng tin cậy vào Chúa hay không.
SG. 24 01 2001
Người dịch :
Nguyễn Trí Cảm
Nguồn:
http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/8467755.stm
Những bài bình luận về Haiti:
- Nhà Đại Truyền Giáo Ki tô: Pat Robertson “Bị Chúa Trác” (Mục Đồng)
- Richard Dawkins: Haiti Và Sự Đạo Đức Giả ... (Trần Chung Ngọc)
- HAITI: Tại Sao Khốn Cùng? Và Tại Sao Dân Bản Xứ Không Còn Là Da Đỏ ? (Nguyễn Mạnh Quang)
- Tại Sao Chúa Trời Lại Để Cho Thảm Họa Thiên Nhiên Xảy Ra? (Nguyễn Trí Cảm)
Why does God allow natural disasters?
At the heart of
Haiti's humanitarian crisis is an age old question for many
religious people - how can God allow such terrible things to happen?
Philosopher David Bain examines the arguments.
Evil has always been a thorn in the side
of those - of whatever faith - who believe in an all-knowing,
all-powerful, all-good God.
As the philosopher David Hume (echoing
Epicurus) put it in 1776: "Is God willing to prevent evil, but not able?
Then he is impotent. Is he able, but not willing? Then he is malevolent.
Is he both able and willing? Whence then is evil?"
Faced with this question, Archbishop of
York John Sentamu said he had "nothing to say to make sense of this
horror", while another clergyman, Canon Giles Fraser, preferred to
respond "not with clever argument but with prayer".
|
I
have nothing to say that makes sense of this horror - all I know
is that the message of the death and resurrection of Jesus is
that he is with us
Archbishop of York, John Sentamu |
Perhaps their stance is understandable.
The Old Testament is also not clear to the layman on such matters. When
Job complains about the injuries God has allowed him to suffer, and
claims "they are tricked that trusted", God says nothing to rebut the
charges.
Less reticent is the American evangelist
Pat Robertson. He has suggested Haiti has been cursed ever since the
population swore a pact with the Devil to gain their freedom from the
French at the beginning of the 19th Century. Robertson's claim will
strike many as ludicrous, if not offensive.
And even were it true, it wouldn't
obviously meet the challenge.
Why would a loving deity allow such a
pact to seem necessary? Why wouldn't he have freed the Haitians from
slavery himself, or prevented them from being enslaved in the first
place? And why, in particular, would he punish today's Haitians for
something their forbears putatively did more than two centuries before?
So what should believers say? To make
progress, we might distinguish two kinds of evil:
the awful things people do,
such as murder, and
the awful things that just
happen, such as earthquakes
|
Would those hailed as brave still
exist in a Magical World? |
St Augustine, author CS Lewis and others
have argued God allows our bad actions since preventing them would
undermine our free will, the value of which outweighs its ill effects.
But there's a counter-argument.
Thoroughly good people aren't robots, so why couldn't God have created
only people like them, people who quite freely live good lives?
However that debate turns out, it's quite
unclear how free will is supposed to explain the other kind of evil -
the death and suffering of the victims of natural disasters.
Perhaps it would if all the victims -
even the newborn - were so bad that they deserved their agonising
deaths, but it's impossible to believe that is the case.
Or perhaps free will would be relevant if
human negligence always played a role. There will be some who say the
scale of the tragedy in natural disasters is partly attributable to
humans. The world has the choice to help its poorer parts build
earthquake-resistant structures and tsunami warning systems.
A still smoking Krakatoa in 1883, which
caused a devastating tsunami
But the technology has not always
existed. Was prehistoric man, with his sticks and stones, somehow
negligent in failing to build early warning systems for the tsunamis
that were as deadly back then as they are today?
The second century saint, Irenaeus, and
the 20th Century philosopher, John Hick, appeal instead to what is
sometimes called soul-making. God created a universe in which disasters
occur, they think, because goodness only develops in response to
people's suffering.
To appreciate this idea, try to imagine a
world containing people, but literally no suffering. Call it the Magical
World. In that world, there are no earthquakes or tsunamis, or none that
cause suffering. If people are hit by falling masonry, it somehow
bounces off harmlessly. If I steal your money, God replaces it. If I try
to hurt you, I fail.
So why didn't God create the Magical
World instead of ours? Because, the soul-making view says, its denizens
wouldn't be - couldn't be - truly good people.
It's not that they would all be bad. It's
that they couldn't be properly good. For goodness develops only where
it's needed, the idea goes, and it's not needed in the Magical World.
In that world, after all, there is no
danger that requires people to be brave, so there would be no bravery.
That world contains no one who needs comfort or kindness or sympathy, so
none would be given. It's a world without moral goodness, which is why
God created ours instead.
But there is wiggle room.
Even in a world where nothing bad
happens, couldn't there be brave people - albeit without the opportunity
to show it? So moral goodness could exist even if it were never actually
needed.
And, anyway, suppose we agree moral
goodness could indeed develop only in a world of suffering.
Doesn't our world contain a surplus of
suffering? People do truly awful things to each other. Isn't the
suffering they create enough for soul-making? Did God really need to
throw in earthquakes and tsunamis as well?
Suffering's distribution, not just its
amount, can also cause problems. A central point of philosopher Immanuel
Kant's was that we mustn't exploit people - we mustn't use them as mere
means to our ends. But it can seem that on the soul-making view God does
precisely this. He inflicts horrible deaths on innocent earthquake
victims so that the rest of us can be morally benefitted.
That hardly seems fair.
It's OK, some will insist, because God
works in mysterious ways. But mightn't someone defend a belief in
fairies by telling us they do too? Others say their talk of God is
supposed to acknowledge not the existence of some all-powerful and
all-good agent, who created and intervenes in the universe, but rather
something more difficult to articulate - a thread of meaning or value
running through the world, or perhaps something ineffable.
But, as for those who believe in an
all-good, all-powerful agent-God, we've seen that they face a question
that remains pressing after all these centuries, and which is now
horribly underscored by the horrors in Haiti. If a deity exists, why
didn't he prevent this?
David Bain is a lecturer in the
philosophy department of the University of Glasgow.